نقش تنوع منابع درآمدي بر آسيب‌ پذيري خانوارهاي كشاورز روستايي در معرض خشك‌سالي مطالعه موردي: شهرستان چناران

The role of diversity of income sources on the vulnerability of rural farmer households exposed to drought Case Study: Chenaran County

خشك‌سالي يكي از مخاطرات طبيعي با پيامدهاي گسترده است. آسيب ­پذيري كشاورزان تحت تأثير اين مخاطره به دليل اتكاي اقتصاد نواحي روستايي به بخش كشاورزي بسيار بالا است. محققان مهم­ترين راهكار كاهش آسيب ­پذيري كشاورزان را تنوع‌ بخشي منابع درآمدي مي­دانند. مطالعه حاضر به بررسي نقش تنوع منابع درآمد زراعي و غير زراعي بر آسيب ­پذيري كشاورزان نواحي روستايي در معرض خشك‌سالي مي­پردازد. روش تحقيق ازنظر ساختار، توصيفي-تحليلي و ماهيت، كاربردي است. متغيرهاي مستقل تنوع فعاليت­ هاي اقتصادي زراعي، غير زراعي و متغيرهاي وابسته آسيب­ پذيري به تفكيك سه بعد اقتصادي، اجتماعي و محيطي است. ضريب آلفاي كرون باخ 0/94 بيانگر پايايي مطلوب ابزار تحقيق است. در اين مطالعه 271 خانوار كشاورز روستايي در 15 روستاي شهرستان چناران در انجام تحقيق مشاركت نمودند. نتايج تحليل واريانس نشان داد «تنوع غير زراعي» باعث كاهش آسيب­پذيري خانوارهاي كشاورز روستايي گرديده است. به‌طوري‌كه ميانگين آسيب­پذيري در خانوارهاي داراي منابع درآمدي متنوع غير زراعي 3/72، نيمه متنوع 3/88 و غير متنوع 4/18 است. همچنين تنوع زراعي تأثير آماري معني­داري بر آسيب­پذيري خانوارهاي كشاورز روستايي در مواجهه با خشك‌سالي نداشته است. بر اساس نتايج تحليل مسير «تنوع غير زراعي» به ميزان 0/23- باعث كاهش آسيب‌پذيري خانوارهاي كشاورز روستايي گرديده ­است. ازآنجاكه كشاورزان داراي منابع درآمدي متنوع غير زراعي در برابر بحران­ها و شوك ­هاي ناگهاني همچون خشك‌سالي كمتر در معرض آسيب قرار مي­گيرند، ضروري است برنامه­ريزان با اتخاذ راهبردهاي مناسب، تنوع فعاليت­ هاي اقتصادي غير زراعي را در نواحي در معرض خشك‌سالي تقويت نمايند.

Drought is one of the natural hazards that has far-reaching consequences. Due to the dependence of the rural economy on the agricultural sector, the vulnerability of farmers to this risk is very high. Researchers say the most important way to reduce farmers' vulnerability is to diversify their sources of income. Therefore, the present study investigates the role of diversity of agricultural and non-agricultural income sources on the vulnerability of farmers in rural areas to drought. The research method is structurally descriptive-analytical and practical in nature. Independent variables are the diversity of agricultural and non-agricultural economic activities and the dependent variables are vulnerable to three economic, social and ecological dimensions. Cronbach's alpha coefficient of 0.94 indicates the optimal reliability of the research instrument. In this study, 271 rural farmer families in 15 villages of Chenaran city participated in the research. The results of analysis of variance showed that "non-agricultural diversity" has reduced the vulnerability of rural farming households. So that the average vulnerability in households with diverse non-agricultural income sources is 3.72, semi-diverse 3.88 and non-diverse 18.4. Also, crop diversity has not had a statistically significant effect on the vulnerability of rural farming households in the face of drought. According to the results of the analysis of the "non-agricultural diversity" route, the rate of vulnerability of rural farming households has decreased by -0.23. Because farmers with a variety of non-farm income sources are less vulnerable to crises and sudden shocks such as drought, it is important for planners to adopt appropriate strategies to strengthen the diversity of non-farm economic activities in drought-prone areas.