تحليل بافت‌هاي تاريخي شهري براي مقابله با مخاطرات انساني مطالعۀ موردي: منطقۀ 12 شهر تهران

بافت‌هاي تاريخي شهري دربرگيرندۀ آثار جايگزين‌ناپذيري از گذشته هستند كه مي‌توانند در آگاهي جوامع از ارزش‌هاي فرهنگي پيشينيان مؤثر باشند. حفظ آن‌ها علاوه بر برانگيختن غرور ملي و ايجاد حس هويت، بر كيفيت زندگي نيز مي‌افزايد. هدف از اين پژوهش، تحليل بافت‌هاي تاريخي شهري براي مقابله با مخاطرات انساني است و منطقۀ 12 شهر تهران كه يكي از مناطق قديمي و مركزي اين شهر محسوب مي‌شود، به‌دليل وجود بناها و آثار تاريخي ارزشمند و متعدد، به‌عنوان مطالعۀ موردي انتخاب شده است. اين تحقيق از نوع اكتشافي است كه با هدف كاربردي به بررسي داده‌ها پرداخته است. براساس اهداف و پرسش‌هاي تعيين‌شده براي تحقيق، به‌طور عمده مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي صورت گرفت و با استفاده از روش پرسشنامه و مصاحبه براي آگاهي از نظرات، افكار و انديشه‌هاي گروه‌هاي هدف استفاده شد. با بهره‌گيري از تكنيك‌ها و روش‌هاي معمول در مطالعات جغرافيايي، داده‌هاي جمع‌آوري‌شده، رتبه‌بندي، وزن‌دهي و دسته‌بندي و سپس تحليل شدند. براي تهيۀ نقشه‌هاي موضوعي براساس داده‌هاي گردآوري‌شده و همچنين تجزيه و تحليل و تركيب لايه‌هاي اطلاعاتي و تهيۀ نقشه‌هاي استنتاجي از سيستم­هاي اطلاعات جغرافيايي استفاده شد. مهم‌ترين نكتۀ قابل‌توجه در پژوهش حاضر، تلفيق اصول اساسي رويكرد «پدافند غيرعامل» و پارادايم «توسعۀ پايدار شهري» در تحليل بافت‌هاي تاريخي براي مقابله با مخاطرات انساني است؛ چرا كه دو رويكرد فوق، تضاد مفهومي و عملكردي با هم دارند و تاكنون نيز در تعامل با يكديگر مطالعه نشده‌اند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد بافت‌هاي تاريخي شهري در منطقۀ 12 تهران به‌شدت در برابر مخاطرات انساني آسيب‌پذير هستند. عامل «انسان» به همان ميزان كه قادر است بافت تاريخي را با انواع خطرات جدي مواجه سازد، به‌دليل نقش تأثيرگذار خود در محافظت از اين بافت، توان مقابله با انواع مخاطرات، به‌ويژه مخاطرات انساني را نيز دارد؛ بنابراين پارادايم توسعۀ پايدار شهري به‌منظور حفظ تعادل بين سه ركن «فضا»، «جمعيت» و «فعاليت» و رويكرد پدافند غيرعامل با تأكيد بر توانمندي عامليت مقولۀ انساني، علي‌رغم پارادوكس‌هايي كه در معيارهاي پايداري شهر با يكديگر دارند، براي حفاظت بافت‌هاي تاريخي شهر بايد در كنار يكديگر استفاده شوند.