نشانه شناسي گفتماني ادبيات پايداري در غزليات حافظ

The Discourse Semiology of Resistance Literature in Hafiz' Ghazals

كوشش هاي گفتماني حافظ براي بازنمايي گفتمان استعلايي عصر، و پايداري در مقابل نظام معنايي و كنشگران آن، با هدف غيريّت سازي و مشروعيّت زدايي، ذيل الگوي گفتمان پايداري، قابل تبيين است. اين مقاله مي كوشد تا با تكيه بر روش توصيفي- تحليلي به بررسي گفتماني ادبيات پايداري در غزليات حافظ، بر مبناي نظريه گفتمان لاكلائو و موف و الگوي نشانه شناسي گفتماني سلطاني، بپردازد. در اين شيوه، ديوان غزليات حافظ از منظر متن، بينامتنيت و بافت مورد بررسي قرار گرفته است. مسئله مقاله اين است كه نظام هاي گفتماني بازنمايي شده در متن كدامند و چه نسبتي با گفتمان پايداري دارند. بر اساس اين روش، روشن شد كه چهار خرده گفتمان: حاكميّتي، پايداري، عرفان و تصوّف در متن حضور دارند و عمده نزاع معنايي متن، حاصل تقابل خرده گفتمان پايداري با گفتمان هژمونيك حاكميّت وقت و گفتمان تصوّف رسمي است. با توجه به قراين متني، خرده گفتمان پايداري در تعامل با خرده گفتمان عرفان است. خرده گفتمان تصوّف نيز در اين دوره، همسو با حاكميّت وقت، در عرصه هاي مذهبي، سياسي و اجتماعي حضوري فعّال دارد. بازنمايي ويژگي هاي هويتي طبقات سياسي- اجتماعي مرتبط با گفتمان حاكم، با هدف تاثيرگذاري بر ذهن سوژه ، از كوشش هاي گفتماني صاحب اثر است كه در مجموع منجر به تبيين چهره قدرت و هويت گفتماني آن شده است.

Hafiz’ discourse efforts to represent his age’s transcendental discourse, and resistance to its semantic system, with the aim of creating otherness and delegitimization , can be explained under the title of resistance discourse model. This article tries to offer a discourse-based study of resistance literature in Hafez’ Ghazals based on the discourse theory of Laclau and Mouffe and Soltani’s discourse semiology model, by relying on a descriptive-analytical method. With this method, the work is explicated from textual, intertextual, and texture points of view. The main question is what the represented discourse systems in the text are and what relation they have with resistance discourse. It has become clear that there are four different sub-discourses in the text, namely domination, resistance, mysticism, and sufism, and the major existing semantic conflict of the text is the result of the confrontation between the sub-discourse of resistance and hegemonic discourse of the government of the time. The representation of identity specifications of socio-political strata related to the dominant discourse, with the aim of influencing the subjects’ minds, is among the discourse efforts of the author (Hafez) which has in its totality led to the explanation of the power image and its discourse identity.