اثرات نقد رويكرد حاكم بر طرح احيا و تعادل بخشي منابع آب زيرزميني و ارائه راهكارها در محدوده مطالعاتي رفسنجان

سابقه و هدف: روند روزافزون بهره‌برداري ناپايدار از منابع آب زيرزميني يكي از مشكلات و چالش‌هاي اصلي ساختار حكمراني آب كشور مي‌باشد. در شرايطي كه منابع بين‌المللي، حكمراني مشاركتي و ابعاد آن را با رويكرد نهادي راهكار خروج از تراژدي منابع مشترك مي‌دانند، ولي كماكان رويكردهاي دستوري و رويكردهايي كه مبتني برفرض اطلاعات كامل و رفتار خردمندانه جمعي است در قبال مشكلات مرتبط با منابع آب زيرزميني كشور اتخاذ مي‌گردد. هدف اين مطالعه نقد اين رويكرد و ارائه‌ي رويكرد جايگزين مي‌باشد.رويكردي كه بدنبال استخراج ناهماهنگي‌هاي ساختار حكمراني كشور در سطوح فردي، محلي و كلان مي‌باشد. مواد و روش‌ها: در اين تحقيق با تمركز بر مشكلات منابع آب زيرزميني محدوده‌ي مطالعاتي رفسنجان، مباني رويكرد نهادي ارائه ‌شده، با پياده‌سازي آن در محدوده مطالعاتي رفسنجان، تجويزات نهادي استخراج گرديد. سه سطح تحليل در اين مطالعه مدنظر قرار گرفت. در سطح فردي از روش تحقيق كيفي و تئوري رفتار برنامه‌ريزي شده استفاده گرديد، در سطح محلي از روش تحقيق كمي جهت اثربخشي اكولوژيكي و از روش تحقيق كيفي جهت بررسي سطح پذيرش سازماني استفاده شد و در سطح كلان نيز با بهره گيري از روش تحقيق كيفي و تحليل محتوا اسناد مكتوب، آسيب شناسي طرح احيا و تعادل بخشي منابع آب زيرزميني صورت پذيرفت.نتايج: نتايج حاكي از كاهش سطح درآمد سرانه در نتيجه‌ي اجراي طرح احيا و تعادل‌بخشي منابع آب زيرزميني در محدوده‌ي مطالعاتي بوده است. لذا تا زماني كه برنامه‌ريزي‌هايي براي جايگزيني معيشت بهره‌برداران پيش‌بيني نشود نمي‌توان انتظار داشت اهداف طرح مزبور در عرصه عمل به قاعده جاري تبديل گردد و اين نگراني وجود دارد كه مقاومت‌ها و پس‌زدگي اجتماعي پيش روي اين قبيل طرح‌ها باعث شكست آن خواهد شد. دليل اين مدعا نيز سطح پايين پذيرش اجتماعي در قبال خشكي باغ‌ها مي‌باشد.نتيجه‌گيري: در حال حاضر سطح زير كشت 80000 هكتار بوده كه با مقدار تعادلي 40000 هكتار اختلاف بسياري دارد. خشك‌كردن بيش از نيمي از باغ‌ها در محدوده مطالعاتي هم‌راستا با از دست رفتن سرمايه و اشتغال بخش زيادي از سيستم اجتماعي محدوده مطالعاتي مي‌باشد و درنتيجه در صورتي مي‌توان به پذيرش اجتماعي طرح احياء و تعادل بخشي اميدوار بود كه راهكاري جهت جايگزيني فعاليت اقتصادي با نياز آبي پايين و متناسب با شرايط منابع آب منطقه پيشنهاد شده و پس ‌از آن پياده‌سازي گزينه‌هاي ارائه ‌شده صورت پذيرد. حذف ناهماهنگي بين سطوح فردي و محلي يكي از اولويت‌هاي اصلي در راستاي احياء و تعادل بخشي منابع زيرزميني محدوده مطالعاتي به شمار مي‌رود كم كردن ناهماهنگي‌هاي درون سطحي و بين سطحي باعث افزايش هماهنگي و درنتيجه افزايش سطح مشاركت در پياده‌سازي اقدامات مرتبط با حفاظت از منابع آب زيرزميني خواهد شد.