چيستي و برايند رابطه عرف و سيره عقلا از ديدگاه مذاهب اماميه و اهل‌سنت

نقش ‌آفريني مؤثر عرف و سيره عقلايي، در عرصه ‌هاي مختلف علمي و فرايند كاوشهاي فقهي و حقوقي، بر كسي پوشيده نيست و همواره پژوهشگران فقهي مذاهب اسلامي، عرف و سيره عقلايي را عنصر مهم، گره ‌گشا و راهكار نهايي شمرده ‌اند. اما اينكه عرف در اصطلاح اهل ‌سنت و سيره عقلا در اماميه، از چه رابطه ‌اي برخوردار است، تعاريف ارائه ‌شده و شواهد فراوان، حاكي از اتحاد مفهومي «عرف عام»، و «سيره عقلا» است. يافته ‌هاي تحقيق با رويكرد توصيفي ـ تحليلي نشان داد كه از زمان محقق حلي بدين ‌سو، سيره عقلا يا بناي عقلا يا سنت عقلايي با مفهوم خاصتر از عرف عام، جايگزين اصطلاح عرف شد. هر چند كه عرف داراي گونه ‌هاي مختلفي است، ولي عرف صحيح و همسو با ادله شرع و واجد شرايط، همواره مورد توجه پژوهشگران فقه بوده است و نقش آن به عنوان ابزار شناخت، كشف مقاصد و تصميم ‌گيري درست در عرصه ‌هاي مختلف فقهي فاقد نص، مورد توافق اهل ‌سنت و اماميه است و كارآمدي آن به عنوان دليل مستقل، به ‌جز امور ارتكازي فراگير، نه ‌تنها در اماميه كه در اهل ‌سنت نيز قابل اثبات نيست.