عوامل و پهنه‌هاي زوال كلان‌شهر مشهد

زوال را مي‌توان فرايند پالايش جمعيتي و اقتصادي و كاهش تدريجي طبقات يا اقشار متوسط به بالا و افت بخش مركزي شهرها تعريف كرد. شهر مشهد 2292 هكتار بافت فرسوده دارد كه حدود 600 هزار نفر در آن بافت‌ها سكونت دارند. بر اساس مطالعات اكتشافي به‌عمل‌آمده، تحولات اين بافت‌ها در چند دهه اخير با ماهيت زوال مطابقت دارد. هدف اصلي اين پژوهش، شناسايي عوامل و انطباق و يا عدم انطباق زوال محلات بخش مركزي شهر مشهد با بافت فرسوده و قديمي آن است. براي انجام اين پژوهش، 12 متغير مرتبط به پديده زوال در سرشماري نفوس و مسكن محلات اين شهر انتخاب و بر اساس نمره Z استانداردسازي، مقايسه و بر اساس مجموع امتياز به نقشه تبديل شدند. آزمون فرضيات با بررسي جامعه آماري سال‌هاي 1365 تا 1390 و بلوك‌هاي سرشماري سال 1390 مركز آمار ايران انجام‌شده است. تحليل داده‌ها از طريق استانداردسازي متغيرها بر اساس نمره Z و آزمون ميزان پراكندگي و تجمع پديده زوال توسط شاخص G (خودهمبستگي فضايي موران) انجام‌شده است. محلات داراي زوال بر اساس مجموع امتياز هر يك از محلات در نقشه مشخص شد. پردازش آماري و كارتوگرافي نقشه‌ها به كمك نرم‌افزارهاي Excel و Arc GIS صورت پذيرفته است. نتايج محاسبات نشان مي‌دهد كه ميانگين نمرات استاندارد متغيرها در سطح شهر، نزديك به صفر بوده و داراي اختلاف و تفاضل اندكي در مقايسه با يكديگر هستند. ازاين‌رو، از مقايسه تفاضل ميانگين امتيازات استانداردشده پهنه‌هاي در حال زوال و فاقد زوال شهر مشهد استفاده شد. رتبه‌بندي متغيرها نشان مي‌دهد كه سطح تحصيلات و تبعات شغلي و درآمدي آن و ميزان سرمايه‌گذاري در ابنيه جديد به ترتيب تأثيرگذارترين عوامل در زوال بخش دروني شهر مشهد هستند. همچنين، قدمت و منسوخ‌شدگي بافت، عامل اصلي نابساماني محلات بخش مركزي شهر مشهد نيست، بلكه ميزان برخورداري اقتصادي و منزلت اجتماعي موجب زوال اين محلات شده‌اند.