جنبش كارگري و حزب توده در كارخانۀ نخ‌ريسي و نساجي خسروي خراسان

Tudeh Party activities in Khosravi textile Factory of Khorasan (1941-1953)

در سال 1316ش اولين و بزرگ‌ترين كارخانۀ نخ‌ريسي و نساجي شرق ايران با عنوان «شركت نخ‌ريسي و نساجي خسروي خراسان» در مشهد راه‌اندازي شد. با تأسيس اين كارخانه و اشتغال كارگران در اين واحد صنعتي، زمينۀ تشكيل اجتماعات سياسي كارگري در مشهد امكان‌پذير شد. وقايع شهريور 1320ش و بازشدن فضاي سياسي موجب شد تا جنبش كارگري در مشهد ايجاد شود. وضعيت نابه‌سامان اقتصادي آن دوران در نقاط مختلف ازجمله مشهد باعث شد تا حزب توده از موقعيت استفاده كند و بر جنبش كارگري مسلط شود. اين حزب با نفوذدادن انديشه‌هاي خود بين كارگران و دادن آگاهي و آموزش به آن‌ها براي اعادۀ مطالباتشان، واكنش كارفرمايان را برانگيخت. هدف: بررسي نقش حزب توده در سازمان‌دهي به تشكل‌ها و اعتصاب‌ها در كارخانۀ نخ‌ريسي و نساجي خسروي و نحوۀ واكنش كارفرمايان و دستگاه حاكمه به اين قبيل فعاليت‌ها. روش/ رويكرد پژوهش: اين مقاله با روش تحليل-تاريخي و با تكيه بر اسناد، و منابع كتاب‌خانه‌اي تدوين شده‌است. يافته‌ها و نتيجه‌گيري: گسترش فعاليت‌هاي شاخۀ كارگري حزب توده در كارخانۀ نخ‌ريسي و نساجي خسروي و درنتيجه مطالبات پي‌درپي كارگران سبب شد تا كارفرمايان سياست‌هايي ازجمله ايجاد دسته‌جات مذهبي دربرابر توده‌اي‌ها و اخراج و تعليق كارگران را اتخاذ كنند.

Purpose: To report the role of Tudeh Party in organizing factory workers’ trade unions and launching strikes in Khosravi Textile Factory as well as the reaction of factory owners and local authorities to such activities. Method and Research Design: Archival documents and library sources were examined to collect data for analysis. Findings and Conclusions: Local authorities and factory owners successfully organized religious groups and expelled activist workers to stop of Tudeh Party and its supporters.