كليدواژه :
قاجار , حسابرسي , ماليات , سياق , مفرده , من ذالك , الباقي , الفاضل
چكيده فارسي :
نظارت و كنترل بر بودجه به عنوان يكي از اركان مهم در بودجه بندي، در دوره قاجار اهميت زيادي داشت. كتابچه هاي مفاصاحساب، يكي از دفاتر مالي قابل دسترس از دوره قاجار است كه شناخت آن مي تواند زواياي تاريك و ناشناخته مالي ايران به ويژه مباحث بودجه ريزي را روشن كند.
هدف
پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به اين پرسش است كه ساختار، اجزا و محتواي دفتر مفاصاحساب در عصر قاجار چگونه تنظيم و نگارش مي شده است و اين اجزا چه تغييراتي داشته است.روش/ رويكرد پژوهش: داده ها براساس 46 سند موجود در پنج مركز آرشيوي، جمع آوري و تحليل شده است.يافته ها و نتيجه گيري: ساختار مفاصاحساب از چهار بخش مفرده، من ذالك، الباقي-الفاضل، و اضافات تشكيل شده است. مفرده در اصطلاح به معناي درآمد و من ذالك به معناي مخارج است. چنانچه مقدار من ذالك كمتر از مفرده باشد درپي آن «الباقي» نوشته مي شود و چنانچه مقدار من ذالك زيادتر از مفرده باشد درپي آن «الفاضل» نوشته مي شود كه به معناي كسري بودجه است؛ ولي اگر در نقد كمتر و در جنس بيشتر باشد يا بالعكس، در اين صورت «الباقي به مافيه الزياده» آورده مي شود. مفرده به لحاظ ساختار شكلي از دو حرف اول و حرف ثاني و چهار دفعه تشكيل مي شود. حرف اول براي درآمدهاي سال جاري و حرف ثاني براي درآمدهاي سال هاي قبل است. حرف اول خود به دو بخش ماليات اصل و اضافه تقسيم مي شود كه به ترتيب به معناي ماليات مستمر و غيرمستمر است. مخارج نيز در غالب برات هاي مالي به دو بخش مستمر و غيرمستمر تقسيم مي شود. اضافات سند نيز ساختاري منظم و منسجم داشت، ولي در دوره مظفري، نسبت به دوره ناصري به لحاظ شكلي تغييراتي پيدا كرد؛ به اين ترتيب كه مهر و طغراي شاهي در صدر صفحه اول كتابچه حذف شد؛ اتصالات هم كه به نوعي عنوان بندي هريك از صفحات است در مفاصاحساب دوره قاجار مرسوم نبود.
چكيده لاتين :
Budget monitoring and control as one of the important pillars in budgeting was very important
in the Qajar period. The Accounts Office is one of the most accessible financial offices from the
Qajar period, the knowledge of which can shed light on the dark and unknown corners of Iran's
finances, especially budgeting issues.
Purpose: The present study seeks to answer the question of how the structure, components, and
content of the accounting office were organized and written in the Qajar era and what changes
these components have had.
Method and Research Design : Approach: Data are collected and analyzed based on 46 documents
in five archival centers.
Findings and Conclusion: The structure of accounting is composed of four parts, mofrade, menzalek,
al-baqi-al-fazel, and ezafat. Mofrade in the sense means income and thus menzalek expenses.
If the amount of deductible is less than the mofrade, it is written "al-baqi", and if the amount of
deductible is more than the mofrade, it is written "al-fazael", which means budget deficit; but if it is
less in criticism and more in sex or vice versa, then "al-baqi bemafih- al-ziyade". Mofrade, in terms
of form, consists of the first two letters, the second letter, and four »dafe«. The harfe one is for this
year's incomes and the harfe two is for previous years' incomes. The first harf is divided into two
parts: principal and additional tax, which means continuous and non-continuous tax, respectively.
Ezafat is also divided into continuous and non-continuous parts in the form of financial bills. The
additions to the document also had a regular and coherent structure, but in the Mozaffari period,
it changed in form compared to the Nasiri period; In this way, the royal seal and symbol were
removed at the top of the first page of the booklet; Connections, which are somehow the title of
each page, were not common in the accounts of the Qajar period.
