مجموعه‏الشعراي فضلي نمنگاني و تبيين اهميت آن در نگارش تاريخ شعر فارسي در ماوراءالنهر

عبدالكريم فضلي نمنگاني (فوت پس از 1822م) تذكره‏نويس ماوراءالنهري است كه با تأليف تذكره‌ي مجموعه‏الشعرا، نقش بارزي در تاريخ شعر فارسي ايفا كرده است. مسئله‌ي اصلي پژوهش اين است كه فضلي كيست و تذكره‌ي وي چه اهميتي در نگارش تاريخ شعر و ادب فارسي در ماوراءالنهر دارد؟ ديدگاه‏هاي انتقادي تذكره‏نويس در كدام‏يك از رويكردهاي سنتي نقد ادبي قرار مي‏گيرد و داراي چه ويژگي‏هايي است؟ بررسي تذكره و اسناد مكتوب اين دوره، بر اساس تحليل محتوا و با استفاده از دستاوردهاي ژانري، نشان داد فضلي، ملك‏الشعراي دربارِ امير شاعر و هنردوستِ خوقند است كه به فرمان وي، نخستين تذكره‌ي منظوم عصري‌ناحيه‏اي دوزبانه‌ي فارسي و تركي (ازبكي) را در ماوراءالنهر سروده است. اين تذكره تنها منبع منحصربه‏فرد تحقيق در تاريخ تحولات شعر فارسي در منطقه است كه تذكره‏نويس آن را در شرح‌حال 93 شاعر محيط ادبي خوقند و مناطق مرتبط با آن تدوين كرده است. ديدگاه‏هاي انتقادي فضلي در تذكره، فرصتي براي پژوهشگران نقد ادبي ايجاد كرده است تا بتوانند ارزيابي‏هاي سنجش‏گرانه‌ي صاحب تذكره را ذيل چهار رويكرد «تاريخي‌تحليلي، اخلاقي، سياسي‌اجتماعي و بلاغي‌جمال‏شناسانه» مطالعه كنند و در خلال آن، با شاخص‏هاي نقد ادبي در اين دوره آشنا شوند. اين تذكره، سرشار از نكات ارزنده درباره‌ي تاريخ شعر و ادب فارسي در ماوراءالنهر سده‌ي نوزدهم ميلادي است.