جايگاه و كاركرد شعر و انديشه‌ي سعدي در منظومه‌ي فكري مرتضي مطهري

فعاليت‌هاي ادبي مرتضي مطهري را غالباً در پيوند با حافظ در آثاري چون تماشاگه راز، آيينه جام و عرفان حافظ مي‌شناسند. برهمين‌مبنا، تحقيقات صورت‌گرفته، بيشتر به جايگاه حافظ در نظام فكري مطهري معطوف است؛ اما تعمق در ساير آثار، نشان‌دهنده‌ي توجه ويژه‌ي مطهري به بزرگان زبان و ادبيات فارسي و به‌صورت اخص سعدي شيرازي است. مطالعه‌ي برداشت‌هاي مرتضي مطهري از سعدي و متقابلاً، كاركرد آثار سعدي در منظومه‌ي فكري مطهري، مسئله‌ي اصلي تحقيق حاضر است. بدين منظور آثار غير ادبي مطهري كه در نگاه نخست پيوند نسبتاً ضعيفي با ادبيات فارسي برقرار مي‌كند، به‌صورت دقيق بررسي محتوايي شده است. همچنين، گزاره‏هايي كه به‌صورت مستقيم يا غيرمستقيم، انديشه‏هاي سعدي را به ذهن متبادر مي‏كند، باتوجه‌به شاخصه‏هاي فكري و جهت‌گيري‏هاي فلسفي مطهري، طبقه‏بندي و تحليل شده است. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه مطهري در اثناي جدي‌ترين و بنيادي‌ترين مباحث سياسي، اجتماعي و ايدئولوژيك، از شعر و انديشه‌ي سعدي شيرازي استفاد كرده است. بااين‌حال، تبلور آراي سعدي و بازتاب انديشگاني محتواي آثار او در سخن مطهري، به‌معناي پذيرش مفاهيم و معاني مورد نظر سعدي و تأييد منطبق با شرح پذيرفته‌شده‌ي آن نيست، بلكه در پاره‌اي از موارد، با انتقادهاي جدي همراه است. بر اين اساس، مطهري دريافت‏هاي معمول را از زاويه‏اي مخالف به چالش كشيده است. در تحليل نهايي، برايند حاصل از تأييد سعدي يا انتقاد به برخي از ابعاد شعر و انديشه‌ي او، بيش از هر چيز ناظر بر پويايي، اثربخشي و كاركردهاي سياسي‌اجتماعي استاد سخن در دوران معاصر است.