آگاهي‌هاي تازه درباره‌ي «ز گهواره تا گور دانش بجوي» و سراينده‌ي آن

«ز گهواره تا گور دانش بجوي»، سروده‌ي مشهوري است كه به مناسبت نبوي‌بودنِ مضمون و نيز اشتمال بر جنبه‌هاي انگيزشي و آموزنده، دهه‌ها ميان ايرانيان رواج داشته است. اگرچه سال‌هاست انتساب آن به فردوسي رد شده است، در بيشتر محيط‌هاي آموزشي و فرهنگي، آن را متعلّق به فردوسي مي‌دانند. درباره‌ي اين سروده‌ي تأثيرگذار و شاعر فاضل آن، هنوز پژوهشي شايسته صورت نگرفته است و آگاهي‌هاي موجود اندك و ناقص مي‌نمايد. نگارنده اين موضوع را با هدف افزودن كلماتي چند به آگاهي‌هاي موجود، بررسي كرده است: ابتدا به مسئله‌ي انتساب اين مصراع به فردسي و سعدي مي‌پردازد و در حدّ مطالعه‌ي خود، قديم‌ترين تاريخ انتساب اين مصراع به فردوسي را آشكار مي‌كند. سپس به بحث درباره‌ي سراينده‌ي حقيقي اين مصراع، ميرزا ابوالقاسم فخرالاشراف شيرازي روي مي‌آورد و از همين رهگذر، لقب صحيح و تخلّص وي را به‌همراه دو قطعه شعر و نيز نامه‌اي كوتاه كه مخاطب اصلي آن، فخرالاشراف بوده است، ارائه مي‌كند. همچنين، بر اساس مستنداتي، كيفيت پديدآمدن اين مصراع و حدود تاريخ فوت سراينده و نيز حدود تاريخ پديدآمدن «چه خوش/ چنين گفت پيغمير راست‌گوي» را به‌دست مي‌دهد. سپس براي تعيين اصالت تركيب «پيغمبر راست‌گوي»، شواهدي از شاهنامه ارائه مي‌كند و مطالبي چند درباره‌ي ترجمه‌ي حديث «اطلبوالعلم من المهد الي اللّحد» يادآور مي‌شود. در پايان نيز نمونه‌اي از كاربرد و شهرت اين سروده را در خارج از ايران نشانمي‌دهد.