تحليل و نقد دلايل امكان شناخت ذات الهي و راه حصول آن از منظر فخر رازي

پژوهش حاضر در پي تلاش براي پاسخ‌گويي به اين پرسش است كه «آيا در نظام انديشۀ فخر رازي شناخت ذات حق امكان‌پذير است يا خير؟». روش تحقيق اين جُستار، تحليلي-انتقادي است، بنابراين داده‌ها بر اساس يك سير منطقي چيده شده و سپس تجزيه و تحليل و در پايان نقد مي‌شوند. اهمّ نتايج به‌دست‌آمده عبارت‌اند از فخر رازي پس از نفي امكان شناخت مفهومي و صورتمند از خداي متعال، با طرح مسئلۀ امكان رؤيت، در پي نظام شناختي جديدي است كه با سير بر اساس آن بتواند به معرفت ذات الهي نائل شود. در گام نخست او با روشي عقلاني، كه تا حدي گرايش‌هاي عرفاني در آن ديده مي‌شود، با دلايلي هشتگانه امكان شناخت ذات را اثبات مي‌كند. هرچند نقدهايي بر دلايل او وجود دارد و گاهي برخي از دلايل با پيشداوري و به شكل ذوقي تحليل مي‌شود، اما در مجموع امكان شناخت از سوي فخر قابل پذيرش به نظر مي‌رسد. شواهدي وجود دارد كه فخر رازي در آثار متأخر خود روش عرفاني را ترجيح داده و در گام دوم طريق عرفاني را در پيش گرفته و پس از بيان دلايل راهكار چهارمرحله‌ايِ طلب، تزكيه، مشاهدۀ نيستي خود و فنا را براي وصول به ذات و معرفت نسبت به آن ارائه مي‌دهد.