گشايش معماي ايدۀ «خداباوري شهودي» و وجود پرشمار خداناباوران: پژوهشي در علوم شناختي دين

در ميان دانشمندان علوم شناختي دين، شماري پس از انجام يا بررسي آزمايش‌ها بر آن‌اند كه همۀ انسان‌ها «خداباور شهودي»‌ و «دين‌دار طبيعي» هستند. از ديد اين متفكران، سه قوه اساسي در درون ما شامل «قوه ذهن‌مندانگاري»، «قوه عامليت‌باوري» و «قوه غايت‌باوري» در نتيجۀ تكامل جزو ساختار شناختي‌مان قرار گرفته‌ است. اين دانشمندان داشتن همين سه قوه و باورهاي پيداشده از آنها را دين‌داري طبيعي مي‌نامند و بر اين اساس همۀ ما انسان‌ها را دين‌داران طبيعي يا خداباوران شهودي يا باورمند زاده‌شده مي‌خوانند. بنابراين ساختار شناختي همۀ ما انسان‌ها به هنگام تولد به گونه‌اي است كه زمينۀ دين‌داري را در وجودمان فراهم مي‌سازد. يكي از اشكالاتي كه در نگاه اول به اين نظريه وارد مي‌شود اين است كه اگر واقعاً خداباوري شهودي است، پس چرا شمار زيادي از انسان‌ها خداناباورند. در اين مقاله بنا داريم به تبيين نظريۀ خداباوري شهودي در علوم شناختي دين بپردازيم و سپس در برابر اشكالِ وجود پرشمار خداناباوران از آن دفاع كنيم. پاسخ ما به صورت خلاصه چنين است كه خداناباوري انواع گوناگوني دارد: «خداناباوري شناختي»، «خداناباوري انگيزشي»، «خداناباوري فرهنگي» و «خداناباوري تحليلي». با اين تقسيم‌بندي، خداباوري و خداناباوري در همۀ دسته‌ها جز دستۀ اول قابل جمع است. به عبارت ديگر، با اين تحليلِ برآمده از علوم شناختي دين، همان شمار زياد خداناباوران را مي‌توان خداباور شهودي دانست، گرچه خود التفات يا قبول نداشته باشند. از اين رو به رغم شمار فراوان و روبه‌افزايش خداناباوران، مي‌توان همچنان از نظريۀ خداباوري شهودي در علوم شناختي دين دفاع كرد.