بازشناسي تأثير گونه هاي ضميمه و انضمام در نيت تقرّب

واكاوي گونه‌هاي متنوع ضميمه و احكام اسلوب‌هاي انضمامِ قصد به نيت تقرّب كه ممكن است به اخلال در ماهيت نيت و نفي صحت در رفتار عبادي منجر شوند، درشمارِ مباحث چالش‌برانگيز در ساحت عبادات قلمداد مي‌شود و ديدگاه‌هاي گوناگوني را در تاريخ فقه پديدار ساخته‌است. اين جستار كه با روش تحليلي ـ توصيفي سامان يافته‌است، در آغاز، به مفهوم‌شناسي قصد قربت مي‌پردازد و انگيزۀ ارتكازي اظهار بندگي را معيار تحقق نيت عبادت مي‌داند. همچنين، تفاوت نيتِ معيار و كافي در عبادات و خلوص نيت لازم براى كسب كمالِ عمل را تبيين مي‌كند. سپس به تبيين گونه‌هاي متنوع ضميمه و روش‌هاي انضمامِ قصد به نيت تقرّب و نيز اعتبارسنجي ديدگاه‌هاي فقيهان دربارۀ احكام ضميمه و انضمام، اهتمام مي‌ورزد. در متون فقهي، واكاوي حكم انضمامِ قصدِ لوازم عادي عبادات كه فاقد منافات ذاتي با اخلاص‌ هستند، ديدگاه‌هايي را درپي داشته‌است؛ ديدگاه‌هايي چون جوازِ اين‌گونه انضمام و صحت عمل، نفي صحت از رفتار عبادي به‌دليل عدم تحقق معناى انحصاري و محض اخلاص و نيز تفصيل براساس شيوه‌هاي انضمام يا رجحانِ ضميمه. دربارۀ قصد ضميمۀ منافي با اخلاص، مانند ريا نيز ديدگاه‌هايي همچون صِرف سقوط ثواب و عدم وجوبِ تكرار عمل و همچنين نظريۀ بطلان عمل عبادى و نيازمندي به اعاده يا قضا در صورت‌هاى متنوعِ انضمام ارائه شده‌است. نظريۀ برگزيده در مقالۀ حاضر بر مبناي نيتِ معيار در عبادات است و از تحليل و بررسي مستندات قرآني و حديثي در اين زمينه به‌دست مي‌آيد. اين نظريه ديدگاه جواز انضمام و صحتِ عمل در ضميمۀ گونۀ نخست و ديدگاه بطلانِ عبادت در ضميمۀ گونۀ دوم در اسلوب‌هاي گوناگونِ انضمام است. همچنين در ضميمۀ قصدِ ساير اموري كه فاقد منافات با اخلاص هستند، با تنقيح مناط، نظريۀ صحتِ مطلق پذيرفته مي‌شود.