نقش شبهه در حركتهاي متعارض تاريخي از ديدگاه نهج‌البلاغه

زندگي انسان‌ ها با حركت تاريخي خود، تحت تأثير عوامل مختلف، همواره دو مسير متناقض را پيموده، به گونه ‌اي كه تنازع، پيوسته جز لاينفك آن بوده است. مسير هماهنگ با حركت پيامبران الهي و مسيري كه عامل انحراف از آن مي ‌شود. با بررسي در نهج ‌البلاغه ديده مي شود، علي عليه السلام براي تحليل تعارضات تاريخي، «شبهه» را كه در منظومه فكري ايشان، (شباهت باطل به حق) است، عامل مشترك شكل ‌دهي به تضادهاي صورت گرفته، ذكر مي ‌كنند. نوشته حاضر با مبنا قرار دادن موضوع مورد نظر و با استفاده از روش توصيفيتحليلي، ابتدا ديدگاه امام عليه السلام دربارۀ حركت تاريخ را جستجو و سپس اين مسير را بر پايه شبهه مورد تحليل قرار داده آمده مؤيد آن است كه: حضرت، تاريخ را داراي حركت فراز و فرود علت مدار كه در ارتباط با اختيار انسان است، ذكر مي ‌كنند و براي آن مسيرهايي خاص بر اساس تمايلات و خواسته ‌هاي نفساني، وساوس شيطاني، تسلط زورمداران، فتنه ‌انگيزي عالم نمايان و...  به تصوير مي ‌كشند كه به علت پوشاندن حقايق و وارونه ‌سازي واقعيت‌ها براي جامعه انساني، در موارد متعددي حركت متضاد تاريخي طي مي ‌شود.