بررسي زمينه‌هاي‌ شكل‌گيري تعادلِ نهادي سنتي در عصر صفويه با تأكيد بر روابط متقابل روحانيت و حكومت

Investigating the background of the formation of traditional institutional balance in the Safavid era Emphasizing the mutual relations between the clergy and the government

در جامعه‌شناسي، نهادهاي مدني، از مهم‌ترين مجموعه تشكل‌ها و اجتماعات موجود در جامعه است كه در حد فاصل ميان توده شهروندان و حكومت قرار گرفته است و در نتيجه ايجاد فرآيند تعامل ميان حكومت و نهادهاي اجتماعي مستقل شكل مي‌گيرند. دولت صفويه نيز براساس منطق الگوي «توالي‌هاي واكنشي» با به جنبش درآوردن زنجيره‌اي از رخدادهاي واكنشي، منجر به شكل‌گيري ميراث نهادي ويژه‌اي در تبريز، اولين پايتخت صفويه شد كه نهايتاً در قزوين و اصفهان با تحقق تمركز سياسي به ثمر نشست. هرچند اين تمركزگرايي پستي و بلندي‌هاي زيادي را فرا روي نهادها قرار داد كه بررسي ان مي‌تواند به شناخت بيشتر نهادهاي سنتي در عصر صفويه كمك كند. اين پژوهش با الهام از الگوي نظري نهادگرايي تاريخي و به روش تحقيق تاريخي و شيوه توصيفي-تحليلي متكي بر منابع دست اوّل و منابع معتبر، ضمن توجه به‌ضرورت كاربرد رويكردهاي جامعه‌‌شناختي در تحليل پديده‌هاي تاريخي در جست‌وجوي پاسخي مناسب براي اين پرسش است كه «براساس رويكرد نهادگرايي تاريخي، تا چه ميزان حكومت صفويه توانسته است زمنيه شكل‌گيري تعادل نهادي نسبتاً پايدار بين روحانيت و حكومت مركزي را محقق سازد؟ نتايج نشان مي‌دهد شكل‌گيري تعادلِ نهادي سنتي دوران صفويه، مبتني بر شبكه پيچيده‌اي از روابط متقابل بين دو نهاد اصلي يعني حكومت مركزي و روحانيت بود كه حاصل آن تعادل نهادي نسبتاً پايداري بين اين نهادها بود. اين تعادل نهادي نه ناشي از سلطه يك نهاد بر نهادهاي ديگر بلكه محصول موازنه قدرت مبتني بر نيازهاي متقابلِ اين نهادها به يكديگر بود كه ريشه در شرايط و نحوه شكل‌گيري حكومت صفويه مبتني بر تركيبي از نيروهاي سياسي-اجتماعي و قدرت ايدئولوژيك داشت.

In sociology, civic institutions are one of the most important sets of organizations and communities in society, which is located between the masses of citizens and the government, and as a result of the process of interaction between the government and independent social institutions are formed. . The Safavid government, based on the logic of the Reactive sequences model, by moving a chain of reactionary events, led to the formation of a special institutional heritage in Tabriz, the first Safavid capital, which finally came to fruition in Qazvin and Isfahan with political concentration. However, this centralism placed many ups and downs on the institutions, the study of which can help to better understand the traditional institutions in the Safavid era. Inspired by the theoretical model of historical institutionalism and historical research method and descriptive-analytical method based on first-hand sources and reliable sources, while considering the need to use sociological approaches in the analysis of historical phenomena is looking for a suitable answer to this question According to the approach of historical institutionalism, to what extent has the Safavid government been able to achieve the formation of a relatively stable institutional balance between the clergy and the central government? The results show that the formation of the traditional institutional balance of the Safavid period was based on a complex network of interrelationships between the two main institutions, namely the central government and the clergy, which resulted in a relatively stable institutional balance between these institutions. This institutional balance was not due to the domination of one institution over other institutions, but was the product of a balance of power based on the mutual needs of these institutions, which was rooted in the conditions and formation of the Safavid government based on a combination of socio-political forces and ideological power.