تاثير نهاد «مجلس تحقيق مظالم» بر مناسبات قدرت در عصر ناصري

The Impact of the "Majlese tahgige mazalem” on Power Relations in the Nasser- ul dinshah era

مجلس تحقيق مظالم نهادي است كه در عصر ناصري براي رسيدگي شخص شاه به عرايض و تظلمات عامۀ مردم تأسيس شد.عموما انگيزۀ دولت قاجاريه‌از راه‌اندازي چنين نهادي را به تلاشي جهت برساختن تصوير شاهنشاه دادگستر از ناصرالدين شاه تقليل داده‌اند؛ درحالي كه جديت شاه در مطالعۀ عرايض در طول چند دهه و حتي تداوم فعاليت اين نهاد در عصر مظفري، احتمال وجود كاركردهاي متنوع آن را براي دولت قاجاريه بيشتر مي‌كند. پرسش ما اين است كه نهاد مجلس تحقيق مظالم چه كاركردي در روابط شاه با حكام و ساير گروه‌هاي مسلط در ولايات و همچنين ديوان سالاران حكومت مركزي داشت؟ و در ارتباط شاه با مردم به واسطۀ اين نهاد، افزون بر نمايش عدالت گستري شاه، چه منافعي براي دربار نهفته بود؟ فرض ما اين است كه دربار قاجاريه‌از اين عرايض براي دست يابي به تصويري دقيق تر از شيوۀ حكمراني در ولايات بهره مي‌برد و از آزادي عمل حكام و ساير گروه‌هاي مسلط در آن مناطق مي كاست.همچنين با اخباري كه‌از اين عرايض به دست مي‌آورد تلاش مي‌كرد از تباني ديوان سالاران حكومت مركزي با حكومت ولايات كه مي‌توانست براي شاه‌از هر دو منظر سياسي و اقتصادي بسيار مخرب باشد جلوگيري كند. از سويي عريضه نگاري‌ها سبب مي‌شد توده‌هاي مردم در مواجهه با بهره كشي‌هاي نخبگان حاكم، پيش از آن كه به تقويت پيوندهاي افقي در ميان يكديگر بينديشند در فكر برقراري پيوند عمودي با رأس هرم قدرت يا شاه باشند و به‌اين ترتيب از انديشۀ نيرومند ساختن پيوندهاي افقي كه مي‌توانست به وزنۀ جديدي در معادلات قدرت تبديل شود و قدرت شاه را بيشتر به چالش بكشد منصرف شوند.روش پژوهش توصيفي-تبييني با استفاده‌از اسناد درجۀ اول به ويژه عرايض مجلس تحقيق مظالم در عصر ناصري است. چهارچوب نظري پژوهش برگرفته‌از ديدگاه پاتريشيا كرون در توصيف ساختار حكومت هاي پيشامدرن و مناسبات قدرت در آن دوران است.

The " Sandogh-e Edalat ", which was later renamed the " Majlese tahgige mazalem ", is an institution established in the Nasser- ul dinshah era for the Shah to handle the people's petitions., while the Shah's seriousness in studying petitions from the beginning to the end of his reign increases the possibility of its various functions. Our question is, what was the role of the " Majlese tahgige mazalem " in the Shah's relations with the governors and other dominant groups in the provinces, as well as the heads of central government departments? Also, what does the Shah benefit from the communication he established with the people with the help of this institution, apart from propaganda? Our assumption is that the Qajar court used these petitions to obtain a more accurate picture of the governing style of the provinces. He also tried to prevent the heads of central government departments from colluding with the provincial government with the news he received from these petitions. These conspiracies were both politically and economically harmful to the Shah. On the other hand, petitions caused the masses to seek help from the Shah when they were exploited by the dominant groups and to have no incentive to strengthen the popular groups. The strengthening of these groups and factions was not in the interest of the government. The theoretical framework of the research isderived from Patricia Crohn's view in describing the structure of pre-modern governments and power relations at that time