مطالعه تطبيقي اشراف در بافت اجتماعي ايران باستان و اسلام اوليه از ديدگاه تاريخ مفهومي

Comparative study on the Nobility in the social Context of ancient Iran and early Islam From the perspective of conceptual history

اشراف به عنوان مفهومي مهم و پركاربرد در تحليل­هاي اجتماعي، در طول تاريخ يكسان فهميده نميشده است و سطوح مختلف مفهومي دارد. مسأله اصلي اين نوشتار، فهم تأثيرگذاري جهان­ بيني دو جامعه ايران باستان متاخر و اسلامي نخستين به عنوان دو خاستگاه اصلي، بر مفهوم اشرافيت در دوره اسلامي تاريخ ايران است. اين مسأله در قالب اين پرسش كه جوامع ايران اواخر دوره باستان و جامعه نخستين اسلامي چه فهمي از اشراف داشتند؟ در پي پاسخ برآمد. نوشتار حاضر با تكيه بر روش تاريخ مفهومي بافت اجتماعي جوامع مذكور را مطالعه نموده تا مؤلفه­ هايي مفهومي بدست دهد و در ادامه با تكيه بر روش تطبيقي، مؤلفه ­هاي اشرافيت در اين دو جامعه را با هم مقايسه كرده است. در هر دو جامعه، اهميت تبار اشرافي بسيار مهم بود، اما ساختار پيچيده­تر اجتماعي در ايران باستان و وابستگي آنان به زمين و ايدئولوژي پادشاهي ايرانيان، سبب شده بود تا فهم اشراف در مقايسه با ساخت قبيله­اي در ميان اعراب تازه مسلمان متفاوت باشد. اين تفاوت مفهومي، بر واقعيت اجتماعي اثرگذار بود و در دوره­ي اسلامي تاريخ ايران، مفهومي چندلايه از اشراف را بوجود آورد.

Nobility, as an important and widely used concept in social analysis, has not been understood the same throughout history and has different levels of meaning. The main issue of this essay is to understand the impact of the worldview of the two societies, late ancient Iran and the early Islamic as the two main origins, on the concept of nobility in the Islamic period of Iranian history. To answer this problem, the question must be answered as to what the nobility understood in late ancient Iran and early Islam. Based on the conceptual history method, the present essay studies the social context of the mentioned societies in order to obtain conceptual components, and then, based on the comparative method, compares the components of nobility in these two societies. In both societies, the ancestry of the nobility was very important, but the more complex social structure in ancient Iran, their dependence on land, and the ideology of the Iranian monarchy made the understanding of the nobility different from the tribal structure among the new Muslim Arabs.