واكاوي مفهوم «درك» موضوع ماده 91 ق.م.ا. تحليل ميان رشته‌اي حقوق و علوم اعصاب شناختي

The Review of the Concept “Perception” the Subject Matter of Article 91 of the Islamic Penal Code; The Interdisciplinary Analysis of the Law and Cognitive Neuroscience

در ماده 91 قانون مجازات اسلامي مصوب 1392، سه وضعيت به عنوان عوامل سقوط مجازات حد يا قصاص نوجوان بالغ معرفي شده‌اند: الف‌ـ عدم درك ماهيت جرم؛ ب‌ـ عدم درك حرمت جرم؛ ج‌ـ شبهه در رشد و كمال عقل. به قرينه مواد 144 و 155 اين قانون مي‌توان دريافت كه مفاهيم «عدم درك ماهيت جرم» و «عدم درك حرمت جرم» در حقيقت ارتباط نزديكي با مفاهيم «شبهه موضوعي» و «شبهه حكمي» در حقوق كيفري دارند. اما در عين قرابت معنايي اين مفاهيم، مؤلفۀ «ادراك» يك وجه تمايز اساسي ميان آن‌ها محسوب مي‌شود كه متفاوت از «علم» در ماهيت تعريف شبهه حكمي و موضوعي است. در حقيقت، قانون‌گذار با بيان مقولۀ «درك» در اين ماده سعي نموده تا مفهوم نويني را به مباني حقوق جزاي اطفال و نوجوانان بيفزايد كه البته به سبب ابهام و نقص نظري، موضوع مجادله‌برانگيزي است. ادراك، مفهوم انتزاعي و پيچيده‌اي در دانش عصب‌روان‌شناسي است كه از مقولات شناختي مغز و وابسته به عملكرد ذهني مي‌باشد. پژوهش حاضر در تلاش است تا اين مفهوم را در قرائت دانش نوين حقوق عصب‌شناختي تبيين نموده و شاخص‌هاي احراز آن را مشخص نمايد. يافته‌هاي اين پژوهش علاوه بر اينكه تا حد قابل توجهي خلأهاي علمي را در اين زمينه برطرف مي‌سازد، ديدگاه و معيارهاي مناسبي در رابطه با ادراك كودك معارض با قانون به دادرس ارائه مي‌دهد.

In Article 91 of the Islamic penal code, it has been defined three circumstances as factors for the abolition (nonsuit) of ḥadd (Arabic: حد) or Qiṣāṣ (Arabic: قصاص; Retribution) punishment of the mature children: a. lack of perceiving the crime, b. absence of perceiving the prohibition, c. ambiguity in the growth and perfection of 'aql (rational proof). Pursuant to Articles 144 and 155 of this law it is understood that the concepts “lack of understanding of the nature of crime” and “lack of understanding of unlawfulness of crime” have reality a close relationship with the concepts “factual doubt and legal doubt” in the penal code. But while the semantic affinity of these concepts, the “perception” component is considered a fundamental distinguishable aspect among them that it varies from “science” in the nature of definition of the legal doubt and factual doubt. In reality, the legislature with stating the category “perception” in this Article has attempted to add a new concept to the bases of the juvenile and minor criminal law but of course for ambiguity and theoretical imperfection the issue is arguable. “Perception” is an abstract and complicated concept in the cognitive neuroscience that it is of the cognitive categories of brain and associates to the mind activity. The present paper is going to determine this concept in the interpretation of the new neurolaw (neuroscience) and specify parameters for its attaining. Besides filling to a very great extent the scientific vacuums in this area the research findings present to the judge an appropriate opinion and criteria in relation to the child’s perception in conflict with the law.