پژوهشي در احوال و آثار يك حروفي گمنام

A Study on the Conditions and Works of an Anonymous Hurufi Treatise

در پژوهش‌هاي شرق‌شناسان و پژوهشگران ايراني و تُركيه‌اي، رسالۀ خواب‌نامه از منابع اصلي دربارۀ فرقۀ حروفيه و انديشه‌هاي رئيس اين فرقه، ميرزافضل‌الله استرآبادي، است. نويسندۀ اين رساله، نصرالله‌بن‌حسن نافجي، در زمان سكونت فضل‌الله در اصفهان مريد و انيس او بود. از ديگر متون اعتقادي حروفيان مثنويي است در بحر هزج به نام مخزن‌الرموز كه آن نيز اثر نصرالله‌بن‌حسن‌نافجي است و در سال 825ق/1422م نوشته شده است. اين دو متن براي شناخت تفكر، الفباي رمزي و تعاليم فرقۀ حروفيه منابعي مهم هستند. دربارۀ اين نويسنده تا امروز هيچ اطلاعي در دست نيست و هر جا اسمي از او آورده‌اند، به خواب‌نامۀ او اشاره كرده و گذشته‌اند. در اين پژوهش، نسخه‌هاي خطي اين دو متن مهم معرفي مي‌شوند. نسخه‌هاي اين دو متن در كتابخانه‌هاي خارج از ايران نگهداري مي‌شوند. غير از معرفي دو متن يادشده، زندگي نصرالله‌بن‌حسن نافجي و زادبوم او كه نامي از آن در منابع تاريخي نيامده است، واكاوي مي‌شود؛ همچنين اطلاعات گوناگوني از نظر گذرانده مي‌شود كه اين گزارش‌نويس در حوزۀ موضوعات جغرافيايي و اجتماعي ارائه كرده است. نصرالله به علت زندگي در محيط اصفهان در قرن هشتم و اوايل قرن نهم قمري/پانزدهم ميلادي، در رسالۀ خود از رجال و محلات اصفهان آگاهي‌هاي ارزشمندي آورده كه در اين پژوهش به آنها توجه شده است.

One of the main sources in the research done by Iranian and Turkish orientalists and scholars about the Hurufiya Sect and the thoughts of the head of this Sect, Mirza Fazlullah Estarabadi, is a treatise called "Khabnameh". Its author is Nasrullah Ibn Hassan Nafji, Fazlullah’s disciple and comrade during his stay in Isfahan. Also, another doctrinal text of the Hurufiya Sect is a text called "Makhzan al-Romuz" written by the same author in825 AH. These two texts are important sources for understanding the thoughts and teachings of the Hurufiya Sect. To this day, no information is available about this author and wherever his name has been mentioned, he has been known by his "Khabnameh". In this research, the manuscripts of these two important texts were introduced. Their copies are kept in libraries outside Iran: "Khabnameh" in Vatican Library and "Makhzan al-Romuz" in Rumi Library and Museum in Konya. In this study, in addition to introducing the two mentioned texts, we dealt with Nasrullah Ibn Hassan Nafji and his birthplace, while his name was found not to be mentioned in historical sources. In fact, we considered the various information that this reporter had provided in the field of geographical and social issues.