بررسي و تحليل ويژگي‌هاي زبان عرفاني در سوانح‌العشاق احمد غزالي

Analysis of mystical language characteristics Savanh Ashaq Ahmad Ghazali.

عارف در جريان سير و سلوك خود به انديشه‌ها، حقايق و تجربه­هايي دست مي­يابد كه چگونگي بيان آن در قالب الفاظ، به دليل ماهيت اين­گونه معارف به سادگي امكان­پذير نيست؛ اما عرفا با به كارگيري همه ظرفيت­هاي زبان، دريافت­هاي عرفاني خود را در قالب محدود لفظ و كلام به يكديگر انتقال داده‌اند. احمد غزالي، عارف بزرگ قرن ششم هجري يكي از پيشروان تصوف اسلامي است كه در آثار خود، انديشه­ها و مواجيد عرفاني را با تعابير و تفاسير بديعي بيان مي­كند. در اين پژوهش مي‌كوشيم سوانح العشاق را از لحاظ زباني، تحليل و تبيين كنيم. حاصل بررسي­ها نشان مي‌دهد، احمد غزالي در اين اثر از همه­ ظرفيت­هاي زبان اشارت و عبارت براي تبيين آرا و عقايد و همچنين بيان تجارب عرفاني سود جسته است؛ اما واقعيت اين است كه لفظ و واژه در زبان متعارف به نحو وضعي و قراردادي، جسد معناست و ما معنا را در چارچوب آن لفظ، محبوس مي­كنيم و زبان اشارت، زبان شعر و نثر عرفاني، با همه كاركردهاي تشبيهي، استعاري و قابليت­هاي تأويل­پذيري، نمي­تواند به تنهايي قالب و حامل كاملي براي معاني متعالي به دست آمده از مكاشفات عرفاني باشد؛ بلكه فقط مي‌توان با استفاده از آن به معاني والاي عرفاني اشاره­اي داشت. احمد غزالي از نخستين كساني است كه تحول باطني و معنوي خواننده (و نه برداشت ذهني خواننده) را جزئي از معناي اثر و مقدم بر آن به شمار آورده است. درحقيقت گستردگي و عظمت حقيقت عشق، به اندازه­اي است كه حروف و قالب محدود كلمه­ها، توانايي توصيف و انعكاس مفاهيم وجودي آن را ندارد.

The rise of mysticism from which many meanings, mystical experiences and teachings had entered the field of language led to the formation of a specific language called mystical language. It is divided into two kinds: expression and gesture. During his journey to truth, a mystic achieves ideas, facts and experiences that could not possibly be expressed other than in simple words and this is because of the nature of this kind of education. Mystics, however, by using all the capacities of language have transferred their mystical finding in the limited forms of words to each other. The great mystic of sixth century, Ahmed Ghazali, as one of the pioneers of Islamic mysticism, provided mystical ideas and experiences through his innovative interpretations of the cult in his great books. In this study an attempt is made for reviewing his opinions about language and way of speaking and for investigating his works linguistically. The results show he benefits from all the capacities there are in gesture and expression of language to explain ideas and experiences as well as their spiritual experiences that are hard to express through words.