تحليل كاركرد شناختي نخستين غزل ديوان حافظ بر اساس نظريۀ شناختي

Function Analysis of the First Sonnet of the Divan of Hafez based on Cognitive Metaphor Theory

نظريۀ استعارۀ شناختيِ جرج ليكاف و مارك جانسون، استعاره را از ابزار خيال‌انگيز كردن كلام به ابزاري براي انديشه و شناخت ارتقا داده است. ليكاف و جانسون دريافتند كه استعاره‌ها صرفاً براي زبان ادبي نيستند؛ بلكه در زبان روزمره هم كاربرد دارند و شاعران اين استعاره‌ها را براي بيان مقاصد خود به زبان ادبي و شعر انتقال داده‌اند. استعارۀ مفهومي به وسيلۀ «قلمرو مبدأ» و «قلمرو مقصد» مفاهيم را ملموس مي‌كند. «قلمرو» آن محدوده‌ از واژگان و معنا است كه مفهومي را تصوير يا «نگاشت» مي‌كند. مثلاً وقتي مي‌گوييم: «زندگي سفر است»، سفر، «قلمرو مبدأ» و زندگي، «قلمرو مقصد» است. در اين طرح‌واره براي زندگي كه يك مفهوم انتزاعي است،از مفهومي ملموس استفاده شده است. نويسندگان در مقالۀ حاضر با رويكرد به اين نظريه به تحليل و تفسير اوّلين غزل ديوان حافظ ‌پرداخته و ثابت نموده‌اند كه غزل اوّل ديوان حافظ بر اساس استعارۀ مفهومي «عشق سفر است» سروده شده و تماميّت آن بر اساس اين استعاره قابل شرح و تفسير است و تمام اجزاي آن در خدمت القاي اين مفهوم هستند.

Metaphors have been upgraded from being a word fantasizing tool to a tool for cognition and thinking by George Lakoff’s and Mark Johnson’s cognitive metaphor theory. Lakoff and Johnson found out that metaphors do not only belong to literary language, but they are functional in everyday language, while the poets employ the metaphors in poetry and literary language for their own purposes. Conceptual metaphors make concepts tangible using “source domain” and “target domain”. “Domain” is a scope of words and meanings which make a concept imaginable or “mapped”, for example journey is the “source domain” and life is the “target domain” in “life is a journey”. In this schema we used a tangible concept for life which is an abstract concept. Relying on this theory, the current study conducted an analysis of Hafez Divān’s first sonnet to prove that the sonnet is based on and fully explainable by “love is a journey” conceptual metaphor; in fact all the sonnet’s components serve to induce this concept.