بررسي تطبيقي مضامين عرفاني سورۀ يوسف(ع) در تفسير خواجه عبداله انصاري و تفسير صفي‌عليشاه

A Comparative Study of the Mystical Themes of the Josoph Surah in the Interpretations of Khajeh Abdullah Ansari and Safi Ali Shah

از نخستين سده‌هاي اسلامي، عرفان به صورتِ يكي از اركان معرفت در كردار و نوشتار بسياري از فرهيختگان مسلمان، راه يافت. مفسران قرآن كريم از جمله كساني بودند كه از اين درياي معرفت در تفسير آيات قرآن بهره گرفتند. خواجه عبداله انصاري، عارف قرن پنجم هجري، در نثر مسجع خويش و در قالب مناجات، علاوه برطرح مضامين عرفاني و سير و سلوك عملي، مسائل اخلاقي و تعليمي را نيز به اشاره بيان ميكند. در قرن سيزدهم هجري نيز عارفي شيعي به نام «صفي عليشاه» تفسيري منظوم از قرآن نگاشته و در آن مضامين عرفاني را در قالب سير و سلوك عملي بيان كرده و گاهي نيز به اين مضامين، رنگ فلسفي داده است. آميخته شدن حكمت و عرفان و نزديك شدن عقل و دل در اين تفسير منظوم به خوبي مشاهده ميشود. سورۀ يوسف(ع) يكي از بستر‌هاي مهم بيان مضامين عرفاني قرآن است. نگارنده در مقالۀ پيشِ رو، با تكيه بر اين سؤال اساسي كه ميزان اشتراك و افتراق ديدگاه‌هاي عرفاني سدۀ پنجم و سيزدهم هجري در تفسير آيات شريف قرآن تا چه اندازه است، به بررسي تطبيقي مضامين عرفاني سورۀ يوسف(ع) در دو تفسير يادشده پرداخته است؛ تفاسيري با ويژگي‌هاي متفاوت كه مربوط به‌ دو دورۀ مختلف از عرفان اسلامي است.

From the earliest centuries of Islamic history, mysticism as one of the pillars of knowledge, has appeared in the behaviors and writings of many Muslim scholars. Commentators of the Holy Quran were among those who used this sea of ​​knowledge in interpreting the verses of the Quran. The mystic of the fifth century AH, Khwaja Abdullah Ansari, in his prose and in his written of prayers, points out ethical and educational issues in addition to the mystical themes and material practices. In the thirteenth century, a Shiite mystic named Safi Alishah wrote a poetic interpretation of the Qur'an, expressing mystical themes in a practical way while at the ame time sometimes, he gave them philosophical themes. The reasoning of the heart and refernce to the concept of heart in this poetic interpretation can be well observed. One of the important contexts for expressing the mystical themes of the Qur'an is Surah Yusuf (AS). Based on the basic question of the degrees of commonalities and differences between the mystical views of the fifth and thirteenth centuries (AH) interpretations of the noble verses of the Qur'an, the present article has made a comparative study of the mystical themes of Surah Yusuf (AS) in these two interpretations. The imporatnt point is that these interpretations have different characteristics that are related to two different periods of Islamic mysticism