پديد آورندگان :
يحيي زاده برنطين، مهرناز دانشگاه هرمزگان - دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي - گروه آموزشي مهندسي منابع طبيعي، ايران , بذرافشان، ام البنين دانشگاه هرمزگان - دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي - گروه مهندسي منابع طبيعي، ايران
كليدواژه :
آب مجازي , ردپاي آب , ارزش اقتصادي آب , آب سبز
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: در صورت تداوم افزايش روزافزون جمعيت و به‌دنبال آن افزايش تقاضا براي مصرف آب با توجه به ثابت‌بودن منابع آبي، جهان با بحران شديدتر آب روبرو خواهد شد. براي بررسي جابجايي منابع آب ناشي از ادغام فزاينده اقتصاد جهاني در اين چارچوب، آب مجازي تعريف شد. مفهوم آب مجازي، مربوط به مديريت و توسعه منابع آب، تصويري روشن از نياز آب براي تأمين مواد غذايي براي جمعيت جهان است. مناطق داراي كمبود آب ميتوانند با واردات محصولاتي كه داراي ميزان آب مجازي بالايي هستند و صادرات محصولاتي كه ميزان آب مجازي كمي دارند، بخش زيادي از مشكلات كمبود آب را در داخل كشور حل نمايند. لذا تحقيق حاضر به تغييرات مكاني و زماني اجزاء ردپاي آب در محصول پنبه فارياب، برآورد ميزان ارزش اقتصادي آب و بيلان آب مجازي در مقياس ملي و منطقه‌اي پرداخته است.
مواد و روش‌ها: براي محاسبه اجزا ردپاي آب از چارچوب هوكسترا و چاپاگين طي سال 1384 تا 1397 استفاده گرديد و براي برآورد تبخير و تعرق از روش فائو- پنمن- مانتيث و براي برآورد نياز آبي از نرم افزار CROPWAT استفاده گرديد. همچنين براي برآورد ردپاي اقتصادي آب از رويكرد گرنبس و هوكسترا استفاده شد.
نتايج: نتايج نشان داد متوسط ردپاي آب در پنبه 4019 متر مكعب بر تن است كه به‌ترتيب سهم آب سبز، آبي و خاكستري 3/2، 6/87 و 1/10 درصد است. استان خراسان جنوبي (5716 مترمكعب بر تن) و استان البرز (5/2235 مترمكعب بر تن) داراي بيشترين و كمترين ردپاي آب در ايران هستند. بالاترين سهم آب سبز مربوطه به استان‌هاي مازندران، اردبيل، گلستان (به‌ترتيب 4/29، 6/8 و 3/8 درصد) و بيشترين سهم آب آبي مربوط به استان‌هاي خراسان جنوبي، هرمزگان و يزد (به‌ترتيب با 7/94، 6/94 و 3/94 درصد) است. متوسط ارزش اقتصادي آب مجازي پنبه در ايران 37/0 دلار در هر مترمكعب است كه بالاترين و پايين‌ترين ارزش اقتصادي به ترتيب در استان البرز (62/0 دلار در هرمترمكعب) و استان خراسان جنوبي (24/0 دلار در هرمترمكعب) است. در نهايت نتايج اين تحقيق مشخص كرد، حجم آب مجازي كه در ايران صرف توليد پنبه مي‌شود، 278 ميليون متر مكعب و با توجه به سرانه مصرف پنبه در ايران (600 ميليون متر مكعب) به‌طور متوسط سالانه 322 ميليون مترمكعب (معادل 5/50 هزار تن پنبه) از ساير كشورها به‌صورت آب مجازي به كشور وارد مي‌شود كه ارزبري آن 70 ميليون دلار در سال است.
جمع‌بندي: در نهايت مي‌توان گفت، آگاهي از ردپاي آب، ارزش اقتصادي آن و تجارت آب مجازي اطلاعات مفيدي را براي اولويت‌بندي كشت محصولات كشاورزي در مناطق مستعد ارائه مي‌نمايد و نهايت پيشنهاد مي‌شود كه ديدگاه حاضر جهت تخصيص منابع آب كشاورزي و سياستگذاري توقف و يا توسعه كشت در مقياس استاني و ملي وارد گردد.
چكيده لاتين :
In this study, spatial and temporal distribution of water footprint components have been estimated in irrigated cotton production. The economic value of water footprint has been calculated during 2005 to 2017 and the results have been compared with the wheat crop in the producing provinces. The results showed that the average ecological footprint of water in the mentioned product is 4019 m3/ton, which is the share of green, blue and gray water footprint is 2.3%, 87.6% and 10.1, respectively. Khorasan Jonoubi province (5716 m3/ton) and Alborz province (2235.5 m3/ton) have the highest and lowest water footprints in Iran, respectively. The average economic value of water footprint in Iran is 0.37 USD/m3, which is the highest (0.62 USD/m3) and the lowest (0.24 USD/m3) in Alborz and Khorasan Jonoubi, respectively. Meanwhile, in terms of the economic value of the footprint, Iran is the third largest producer of cotton (after China and Greece). Comparison of footprint and its economic value with wheat shows that the value of water in cotton is higher in all provinces, but in Alborz, Golestan, Mazandaran and Ardabil provinces, the difference is much more noticeable. Finally, the results of this study showed that the volume of virtual water used in cotton production in Iran is 278 MCM and considering the per capita consumption of cotton in Iran (600MCM), the average annual 322 MCM (50.5 thousand ton Cotton) is imported from other countries in the form of virtual water with a value of $ 70 million per year.
