ارائه روش نگاشت شناختي زي-آر نامبر براي مدل سازي روابط علّي استراتژيها (مورد مطالعه: سازمان بيمه سلامت ايران)

Introducing R& Z-number cognitive map method for modeling the causal relationships of strategies (Case study: Iran health insurance organization)

همواره در مسائل كيفي و غيرعددي و خبره محور با طيفي از ابهام، عدم اطمينان و ريسك در متغييرها مواجه هستيم. ريشه اين ابهام مي تواند در خود متغيير و يا ساير متغييرهاي مرتبط با آن و اظهارات خبرگان باشد. نگاشت ادراكي فازي يكي از مدل هاي رايج براي شناخت بهتر مسائل است كه به ارتباط علت و معلولي بين متغييرها توجه مي كند. زماني كه با مسئله هاي سركارداريم كه داده هاي عددي مرتبط با آن در دسترس نباشد و يا ماهيت خود مسئله كيفي باشد، نگاشت اداركي بوسيله اظهار نظر خبرگان ساخته مي شود. يكي از مشكلات استفاده از مدل رايج نگاشت ادراكي در نظر نگرفتن عدم اطمينان، ريسك و خطا در اظهار نظر هاي خبرگان مي باشد. اين ايراد كيفيت و اعتبار مدلهاي ايجاد شده در مسائل پيچيده را تحت تاثير قرار مي دهد. در اين مقاله بمنظور كمك به درك صحيحي از مسئله و رفع عدم اطمينان، ابهام و ريسك در اظهار نظر خبرگان در خصوص متغييرها و ارتباطات علت ومعلولي بين آنها از رويكرد تركيبي زي نامبر و آر نامبر در نگاشت ادراكي فازي استفاده شده است. روش پيشنهادي در اين مقاله با لحاظ كردن خبرگان خوشبينانه، بدبينانه و بي طرف به مدل سازي روابط علت و معلولي ميان استراتژي هاي موثر بر توانمندسازي افراد در نظام سلامت پرداخته است. رويكرد پيشنهادي اين پژوهش مي تواند بعنوان يك روش پشتيبان تصميم در مسائلي كه ماهيت كيفي داشته و خبره محورند موثر باشد.

We always face a range of ambiguity, uncertainty and risk in variables in qualitative, non-numerical and expert-centered issues. The root of this ambiguity can be in the variable itself or other variables related to it and the statements of experts. Fuzzy cognitive mapping is one of the common models for better understanding of problems that pays attention to the cause-and-effect relationship between variables. When dealing with problems where the numerical data associated with it are not available or the nature of the problem is qualitative, perceptual mapping is made by experts. One of the problems of using the common cognitive mapping model is not considering the uncertainty, risk and error in the opinions of experts. This problem affects the quality and validity of models created in complex problems. In this paper, in order to help understand the problem correctly and eliminate uncertainty, ambiguity and risk in experts' comments on variables and cause-and-effect relationships between them, the combined approach of Z-number and R-number in fuzzy cognitive mapping has been used. The proposed method in this article, by considering optimistic, pessimistic and neutral experts, has modeled the cause-and-effect relationships between strategies affecting the empowerment of individuals in the health system. The proposed approach of this research can be effective as a decision support method in issues that are qualitative and expert in nature.