شرايط سياسي سينماي ايران در دهۀ هفتاد؛ تحليل گفتمان شفاهي فيلم «موج مرده»

”Political Climate of Iranian Cinema from 1991 to 2001; Spoken Discourse Analysis of the Movie “the Dead Wave

اين مقاله قصد دارد با بهره‌گيري از چارچوب تحليل گفتمان انتقادي فركلاف، به بررسي بازنمايي زمينۀ سياسي ايران در دهۀ هفتاد با تحليل فيلم «موج مرده» (1379) به نويسندگي و كارگرداني ابراهيم حاتمي‌كيا، بپردازد. ملاك انتخاب اين فيلم غناي آن در بازنمايي شرايط سياسي، اجتماعي و ايدئولوژيك ايران صورت گرفته است. اين تحقيق پس از مرور جناح‌ها و گروه‌هاي سياسي موجود در سال‌هاي منتهي به زمان توليد اين متن، در جهت مشخص كردن موضع‌گيري فيلم در ميان گفتمان‌هاي رقيب اين گروه‌ها اقدام مي‌كند. با كنار گذاشتن چند بعد فيلم از فرآيند تحليل (مانند تصاوير، موسيقي و لحن گفتگوها) با توجه به محدوديت‌هاي عملي، پس از استخراج انواع گفتمان (و تفاسير آنها از زمينه‌هاي موقعيتي و بينامتني) از گفتگوهاي شخصيت‌هاي موج مرده و كنش‌هاي آنها در داستان و سپس تبيين اين انواع گفتمان با توجه به روابط قدرت در زمان توليد متن، ادعا شده است كه اين فيلم با يادآوري سابقۀ دخالت حكومت آمريكا در جنگ ايران و عراق و مخصوصا ساقط كردن هواپيماي مسافربري ايراني پرواز 655، ضمن انتقاد نسبت به اقدامات دولت وقت در سياست خارجه و تغيير موضع نسبت به آن كشور و خرده‌فرهنگ و عملكرد جوانان ايراني، از گفتمان انقلابي دهۀ شصت و ارزش‌هاي سنتي اين كشور دفاع مي‌كند.

This article is conducted by leveraging Fairclough’s framework for Critical Discourse Analysis to analyze the representation of Iran’s political context from 1991 to 2001 in the movie, The Dead Wave (2001) written and directed by Ebrahim Hatamikia. The criteria for choosing this particular movie was its wealth in representing Iran’s political, social and ideological conditions. After reviewing the present wings and political groups at the years leading to the time of production of this text, this research will attempt to determine the movie’s position towards their competing discourses. Disregarding some aspects of the movie in the analysis process (such as images, music and tones of dialogues) due to practical limitations, after extracting discourse types (and their interpretation of situational and intertextual contexts) from the dialogues of the characters of the Dead Wave and their actions in the story and then explanations of these discourse types in respect of power relations in the time of production of the text, It has been claimed that this movie by reminding the history of involvement of the US government in Iran-Iraq war and especially shooting down the Iranian passenger aircraft of flight 655, with criticizing the performance of the then-current administration in foreign affairs and the alteration of position toward that country and the subculture and actions of the Iranian young generation, defends the dominant idealism from 1981 to 1991 in Iran and the traditional values of this country.