كليدواژه :
تاجيكستان , نوانديشي , زبان و ادبيات فارسي , تجدد
چكيده فارسي :
بيداري، نوانديشي و تجددخواهي در كشور تاجيكستان تحت تأثير آراء احمد مخدوم دانش(1828-1897م) و كتاب نوادرالواقايع او، با جنبش معارفپروري آغاز شده، تا امروز ادوار گوناگوني را پشت سر گذاشته و رويكردهاي مختلفي؛ همچون نوانديشي ديني، سكولار، ماركسيستي، مليگرا و ... داشته است. در تمامي ادوار ياد شده زبان و ادبيات فارسي به مثابه محمل يا زمينهاي براي تكوين تجددطلبي، نوانديشي و موضوعات مرتبط با آن يا ابزاري براي انتقال مفاهيم و آراء نوانديشان اين سامان به كارگرفته شده و حتي در برخي مقاطع تاريخي، مقولۀ زبان، خط يا ادبيات فارسي/ تاجيكي في نفسه به عنوان عنصري هويت بخش براي روشنفكران تاجيكستان موضوعيت يافته است. با عنايت به اين موضوع، پژوهش پيش رو با بهره گيري از روش توصيفي-تحليلي، كوشيده است تا مسألۀ نقش و تأثير زبان و ادبيات فارسي در شكلگيري و استمرار نوانديشي و تجدد يا دگرگوني و تطور آن در تاجيكستان را بررسي و تحليل نمايد. نتايج حاصل از پژوهش نشان ميدهد كه زبان و ادبيات فارسي در ارتباط با جريان نوانديشي و تجدد در اين كشور و استمرار تاريخي آن، گاه طريقيت و گاه موضوعيت يافته است؛ به گونه اي كه در دوران معارفپروري بيشتر آثار روشنفكران و آرمانهاي تجددخواهانۀ ايشان در ژانرها و قالب هاي ادبي عرضه شده اند. افزون بر اين در ادوار بعد و در تقابل با ظهور و قدرت يافتن پانتركيسم و ناديده انگاشتن هويت و حضور تاريخي تاجيكان در فرارود يا در ماجراي تغيير خط فارسي به روسي يا سيرليك، مقولۀ زبان مادري و ادبيات فارسي و حفظ نواميس زباني و مواريث ادبي، خود؛ همچون آرماني مقدس به دغدغۀ اصلي روشنفكران تاجيك در مبارزۀ اجتماعي ايشان بدل شده است.
چكيده لاتين :
Awakening, Enlightenment, and Modernization in Tajikistan Under the influence of the views of Ahmad Makhdum Danesh (1897-1828) and his “Navader alvaghaye began with the education movement and so far, it has gone through various periods and has taken different approaches, such as religious, secular, Marxist, nationalist, and so on. In all of these periods, Persian language and literature has been used as a vehicle or platform for the development of modernism, thinking, and related topics, or as a means of conveying the concepts and ideas of this system. In some historical contexts, the category of Persian / Tajik language, script or literature has itself become an Identity maker element for Tajik intellectuals. Therefore, using a descriptive-analytical method, this study has attempted to analyze the role and influence of Persian language and literature in the formation and continuation of modern thinking and modernization or evolution in Tajikistan. The results of the research show that Persian language and literature has become subjective and sometimes subjective in relation to modern thought and modernity in this country and its historical continuity. The results of the research show that Persian language and literature has been a method and sometimes a goal in relation to modern thought and modernity in this country and its historical continuity. Such that, most of his intellectual works and modernistic ideals were presented in genres and literary formats. In addition, in the later periods, in contrast to the emergence and power of pan-Turkism and the ignorance of the Tajik identity and historical presence in transitions or in the story of the change of Persian line to Russian or Cyrillic, the category of native language and Persian literature and the preservation of Linguistic honors and Literary legacies, as a sacred ideal, have become the main concern of Tajik intellectuals in their social struggle.
