پيدايش فعل «پنداشتن» در زبان فارسي و كاركردهاي وجهي آن

The Emergence of the Verb "Pendâšt@n" in Persian Language and its Modal Functions

اين پژوهش به بررسي پيدايش فعل «پنداشتن» در زبان فارسي و كاركردهاي آن براي بيان وجهيت مي‌پردازد و با تمركز بر دو فرايند واژگان‌شدگي و دستوري‌شدگي، شواهد به‌دست‌آمده از متون فارسي باستان، فارسي ميانه و فارسي نو و تحولات رخ‌داده در اين سه دورۀ زباني را بررسي مي‌كند. يافتن منشأ و كاركرد دو صورت «پنداري» و «پنداشتي» كه در متون فارسي نو براي بيان وجهيت و رويكرد گوينده به جمله به كار مي‌روند هدف اصلي اين پژوهش است و براي نيل به اين هدف، كاركرد اين صورت‌ها در بافت‌هاي مختلف در متون ادب فارسي مورد توجه قرار گرفته و تأثيرات بازمانده‌ از ساخت تمنايي فارسي ميانه در اين متون پيگيري شده است. شواهد مستخرج از متون فارسي باستان، ميانه و نو نشان مي‌دهند كه الگوي فارسي ميانۀ «pad ēd dāšt-/ dār-»، با كاهش آوايي و با گذر از سه مرحلۀ فرايند واژگان‌شدگي به‌صورت «پنداشت‌ـ/ پندارـ» وارد دايرۀ واژگان زبان فارسي شده است. در فارسي دري، «پنداشتن» هم به‌عنوان فعل اصلي با محتواي مفهومي شناخته شده و هم در شاخۀ ديگر، به‌تدريج خاصيت‌هاي فعلي خود را از دست داده و به ابزاري دستوري براي بيان وجهيت غيرواقعي بازتحليل شده است.

This article is concerned with the emergence of the verb “pendâštan” and its modal roles in Persian language. Here, the focus is on two linguistic processes, lexicalization and grammaticalization, to analyze data extracted from texts written in Old Persian, Middle Persian, and New Persian and to study changes the verb “pendâštan” has gone through in the history of Persian language. The main purpose of this article is to find the origin and function of the two forms “pendâšti” and “pendâri” both used in New Persian to indicate modality: the speaker’s attitude toward the sentence. In order to achieve this goal, we should study how these two forms function in post-Islamic Persian texts and trace the influence of Middle Persian optative construction on New Persian language. Evidence extracted from Old, Middle and New Persian texts, indicate that the Middle Persian formula “pad ēd dāšt-/ dār-”, gone through phonological reduction and three stages of lexicalization, entered New Persian lexicon in the form of “pendâšt-/ pendâr-”. In Dari Persian, “pendâštan” was known as a lexical main verb containing conceptual content while on the other hand, having lost its verbal features, was reanalyzed as a grammatical device to represent irrealis modality.