مقايسۀ‌ قالب و اندازۀ بال در ماده‌‌هاي آندرومورف، جينومورف و جنس نر سنجاقك Calopteryx intermedia با استفاده از ريخت‌‌سنجي هندسي

A Comparison of Wing Shape and Size in Andromorph and Gynomorph Females with Males of Calopteryx Intermedia Using Geometric Morphometrics

در برخي گونه‌‌هاي طياره‌‌مانندها چندشكلي جنس ماده به‌‌صورت حضور دو يا چند فرم ريختي ماده در يك جمعيت وجود دارد كه علت آن هنوز به‌‌طور كامل روشن نيست. به‌‌طور كلي، يكي از اين فرم‌‌ها كه آندرومورف (andromorph) ناميده مي‌‌شود، ازنظر ريختي تا حدودي شبيه به نر است؛ يعني ازنظر الگوهاي رنگ و گاهي حتي از برخي جنبه‌‌هاي ساختاري يا رفتاري به جنس نر شباهت دارد؛ در حالي كه فرم ريختي ديگر ماده كه جينومورف (gynomorph) ناميده مي‌‌شود، ازنظر ريختي با نر تفاوت دارد. براساس يافته‌‌ها، يك دليل براي گسترش و ماندگاري اين پديده در طياره‌‌مانندها به‌‌طور احتمالي كاهش آزار و اذيت ماده‌‌ها از سوي نرها در فصل زايش است. در گونۀ سنجاقك Calopteryx intermedia Selys, 1887، در لكۀ بالي نرها و ماده‌‌هاي آندرومورف شباهت رنگي وجود دارد؛ اما فرم‌‌هاي نر و مادۀ جينومورف در اين گونه ازنظر قالب بال داراي دوشكلي جنسي‌اند و اين تفاوت در قالب بال، باعث فرم پرواز متفاوت در نرها و ماده‌‌ها مي‌‌شود؛ بنابراين براي كاهش آزار ماده‌‌ها از سوي نرها لازم است آنها ديناميك پرواز نرها را هم تقليد كنند؛ اما اين امر با وجود قالب بالي مشابه با نرها ممكن مي‌‌شود. در اين مطالعه، علاوه‌‌بر شباهت رنگي لكۀ بالي نرها و ماده‌‌هاي آندرومورف، شباهت اندازه و قالب بال آنها به يكديگر نيز بررسي شد؛ بدين منظور تعدادي از نرها و دو فرم ريختي ماده‌‌هاي اين گونه، از اطراف رودخانۀ دالكي در نزديكي شيراز جمع‌‌آوري و به كمك روش ريخت‌‌سنجي هندسي با يكديگر مقايسه شد. نتايج اين مطالعه نشان داد جنس نر ازنظر اندازه و قالب بال‌‌هاي جلو و عقب با هر دو فرم ريختي جنس ماده تفاوت معني‌‌دار دارد؛ اما اختلافي از اين نظر بين دو فرم ماده وجود ندارد؛ بنابراين به‌‌طور احتمالي مادۀ‌‌ آندرومورف نمي‌‌تواند فرم پرواز جنس نر را تقليد كند و به نظر مي‌‌رسد آندرومورف‌‌ها كه لكۀ بالي تيره‌‌رنگ شبيه به نرها دارند، به‌‌طور احتمالي نمي‌‌توانند سبب گمراه‌‌شدن نرها شوند و به‌‌طور احتمالي دليل ديگري سبب وجود و بقاي ماده‌‌هاي آندرومورف ش

Female polymorphism is visible in some populations of Odonata species for unknown reasons. In general, one of the female forms which is more or less similar to males is called andromorph. Andromorph females show similar color patterns and sometimes, even some structural and behavioral aspects to the conspecific males, whereas gynochrome females are different from males. One mentioned reason for the existence and survival of this phenomenon in the odonates is the avoidance of male harassment toward females during the breeding season. Males and females of Calopteryx intermedia have sexual dimorphism in the wing shape. It represents differences in flight dynamic models of the two sexes. Therefore, the decrease of harassment of females by males needs mimicry of male’s flight dynamic, but this could be possible with the same wing shape as males but not gynomorph females. The results of the present study revealed that the shape of fore and hindwing of andromorph females were significantly different from males but not gynomorph females. As a result, it seems that andromorph females are not able to mimic the males’ flight and it seems that the andromorph females with a wing spot, approximately the same as that of conspecific males, cannot mislead the males. Thus, we have to seek other places for their existential reason(s) and survival.