پديد آورندگان :
اسلامي، عليرضا ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت، آﻣﻮزش و ﺗﺮوﯾﺞ ﮐﺸﺎورزي - ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و آﻣﻮزش ﮐﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي - ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك و آﺑﺨﯿﺰداري , ميري سليمان، جواد سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي خراسان شمالي - بخش تحقيقات جنگل ها و مراتع , رشيدي جوشقان، مرضيه مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي خراسان شمالي
كليدواژه :
خطرخشكسالي , شاخص آسيب پذيري , مديريت ريسك , خشكسالي هواشناسي , استان خراسان شمالي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف :
امروزه تصميم گيران در مواجهه با خشكسالي، نگاه مديريت تلفيقي مديريت بحران و خطرپذيري را به صورت توامان مدنظر دارند. تاكنون استان خراسان شمالي خسارت زيادي را از ناحيه مخاطره خشكسالي متحمل شده است. از اين رو در منطقه مورد پژوهش، تعيين ميزان آسيب پذيري و نوع وضعيت خطرپذيري خشكسالي هواشناسي به ويژه در سه دهه اخير، مسيله اصلي مورد اين تحقيق مي باشد.
مواد و روش ها
به منظور تعيين وضعيت خشكسالي هواشناسي، در اين تحقيق از شاخص دهك ها (Deciles Index; DI) استفاده شد. ابتدا آمار بارندگي ماهانه مربوط به 27 ايستگاه هواشناسي منتخب در منطقه جمع آوري و مورد آزمون صحت، دقت و همگني داده ها طي دوره مشترك 2015-1990 قرار گرفت. براي هر يك از ايستگاه هاي موردنظر، فاكتور درصد فراواني وقوع خشكسالي هاي هواشناسي در مقياس زماني سالانه تعيين شد. سپس شاخص خطر خشكساليDrought Hazard Index; DHI با اختصاص اوزان و درجات براي هريك از شدت هاي مختلف استخراج گرديد. همچنين ميزان آسيب پذيري خشكسالي هواشناسي با استفاده از شاخص هاي فيزيكي و اقتصادي - اجتماعي محاسبه شد و بدنبال آن پهنه هاي آسيب پذير خشكسالي نيز تعيين گرديد. در نهايت براساس دو عامل استعداد خطر خشكسالي و ميزان آسيب پذيري، ميزان ريسك خشكسالي Drought Risk quantification محاسبه شد و سپس پهنه هاي خطرپذير خشكسالي هواشناسي تعيين گرديد.
يافته ها
نتايج پژوهش در خصوص وضعيت هاي خشكسالي نشان داد كه شديدترين خشكسالي ها در سال هاي 1990، 1995، 2001 و 2008 در منطقه به وقوع پيوسته است. براساس شاخص خطر خشكسالي، نتايج نشان داد كه پهنه جنوب غربي منطقه و قسمتي از شمال شرقي آن به گستره اي معادل 41.13درصد از مساحت استان خراسان شمالي، مستعد خطر وقوع خشكسالي هواشناسي شديد مي باشد. بيشترين وسعت منطقه (64.36 درصد مساحت) واقع در بخش وسيعي از شرق استان، آسيب پذيري خشكسالي شديد داشته است. به طور كلي حدود 85 درصد از كل سطح استان خراسان شمالي تحت تاثير آسيب پذيري شديد تا متوسط قرار گرفته است. همچنين تقريبا در حدود 75 درصد از كل سطح استان، داراي ريسك خشكسالي متوسط تا شديد بوده است.
نتيجه گيري
نتايج اين تحقيق بيانگر آنست كه خطرات و آسيب پذيري ناشي از خشكسالي هواشناسي استان خراسان شمالي را بطور جدي تهديد مي كند. نقشه هاي خطرپذيري خشكسالي هواشناسي مي تواند به عنوان ابزار مناسب هشدار دهنده در برنامه اقدامات كاهش خطر براي كليه سياست گذاران، مديران و ذينفعان منطقه مورد تحقيق باشد. اين موضوع، در برنامه ريزي فعاليت هاي كشاورزي، استفاده بهينه از منابع آب و مديريت آب سبز، به ويژه در اين استان كه معيشت بهره برداران كشاورزي آن به زراعت ديم نيز وابسته مي باشد، اهميت خاصي دارد.
چكيده لاتين :
Background and Objective: Nowadays, decision-makers consider the integrated management of crisis and risk management in the face of drought. So far, the North Khorasan Province has suffered a lot of damage due to the drought risk. Therefore, in this case study, determining drought vulnerability and type of meteorological drought risk condition are major research problem in the last three decades, especially.
Materials and Methods: In this research, the Deciles Index (DI) was used to determine meteorological drought conditions. Firstly the monthly rainfall statistics were collected and tested for accuracy, precision and homogeneity of data from 27 selected meteorological and rain gauge stations during the period from 1990 to 2015. Accordingly, the factor of percentage of droughts occurrence and were determined with yearly time scale for each station, and then the Drought Hazard Index (DHI) was extracted for each of the different intensities. Then, the drought hazard index was extracted by assigning weights and degrees to each drought class based on drought severity. Meteorological drought vulnerability was also calculated using physical and socio-economic indicators. Subsequently, vulnerable areas of drought were identified. Finally, drought Risk quantification was calculated based on two factors:
potential drought hazards and vulnerability rate, and then drought risk areas were specified.
Results: The results of research on drought conditions showed that the most severe droughts occurred in the region in 1990, 1995, 2001 and 2008. Based on the drought hazard index, the results showed that the south western area and part of the northeast of the region, equal to 41.13% of the province, is a region that is prone to severe droughts. The largest of area (64.36% of the area) that located in the eastern part of the province has had severe drought vulnerability. Generally, about 85 percent of the total area of North Khorasan province has been affected by severe to moderate drought vulnerability. Also, about 75 percent of the entire area of the province has a moderate to severe drought risk.
Conclusion: The results of this study indicate that the hazards and vulnerabilities caused by meteorological drought seriously threaten North Khorasan province. The meteorological drought risk maps can be a helpful alert tool at risk reduction plans for all policy makers, managers and stakeholders in the research area. This issue is of particular importance in the planning of agricultural activities, the optimal use of water resources and green water management, especially in this province, where the livelihood of its agricultural also depends on rain-fed agriculture
