تحليل كمي جوامع درختي در زيستگاه سياه‌خروس قفقازي (Lyrurus mlokosiewiczi Taczanowski) در ‌جنگل‌هاي ارسباران

Quantitative analysis of woody plants within the habitat of Caucasian black grouse (Lyrurus mlokosiewiczi Taczanowski) in the Arasbaran Forests, Iran

جنگل‌هاي ارسباران، زيستگاه اصلي سياه‌خروس‌ قفقازي (Lyrurus mlokosiewiczi Taczanowski) به‌عنوان يكي از مهم‌ترين گونه‌هاي در معرض انقراض هستند. تحليل كمي ساختار و تركيب جوامع درختي در زيستگاه اين پرنده، اطلاعات پايه مناسبي براي برنامه‌هاي حفاظتي آن فراهم مي‌كند. پژوهش پيش­رو با هدف كمي‌سازي ويژگي‌هاي جوامع درختي در بخشي از زيستگاه ‌سياه‌خروس قفقازي در جنگل‌هاي ارسباران در استان آذربايجان شرقي انجام شد. پس از شناسايي مناطق حضور و عدم‌ حضور اين پرنده، سه قطعه‌نمونه يك هكتاري در هر منطقه انتخاب شد و برخي از ويژگي‌هاي همه درختان موجود در آن‌ها مانند قطر برابرسينه و ارتفاع اندازه‌گيري شدند. براي آشكارسازي تفاوت‌ها از مقايسه ميانگين شاخص‌هاي مرتبط با ساختار و تركيب جوامع درختي استفاده شد. ميانگين قطر درختان در منطقه حضور اين پرنده (0/6±11/1 سانتي‌متر) به‌طور معني‌داري بيشتر از منطقه عدم‌ حضور آن (0/7±8/5 سانتي‌متر) به‌دست آمد. همچنين، در منطقه حضور اين پرنده، دامنه تغييرات قطر درختان بيشتر بود و درختان قطورتر از 20 سانتي‌متر به‌وفور مشاهده مي‌شد. شاخص‌هاي ضريب تغييرات قطر، تنوع اندازه‌اي درختان، غناي كلاسه‌هاي ارتفاعي، غناي گونه اي و ارتفاع اشكوب بالا، اختلاف معني‌داري را بين دو منطقه مذكور نشان ندادند، درحالي‌كه ارتفاع درختان زيراشكوب در منطقه حضور اين پرنده (0/06±1/5 متر) به‌طور معني‌داري بيشتر از منطقه عدم حضور آن (0/02±1 متر) بود. فراواني خشك‌دارها در منطقه حضور اين پرنده به‌طور معني‌داري كمتر به‌دست آمد. ميانگين فراواني نسبي اوري (Quercus macranthera Fisch. & C.A.Mey.) در منطقه حضور اين پرنده (2/2±75/1 درصد) به‌طور معني‌داري بيشتر از منطقه عدم ‌حضور آن (1/7±52/42 درصد) بود. در يك نتيجه‌گيري كلي مي‌توان عنوان كرد كه رويشگاه‌هاي با ارزش نسبي زياد اوري و حضور گونه‌هاي همراه قره‌قات (Ribes biebersteinii Berland.) و نسترن وحشي (Rosa canina L.) در زيراشكوب براي سياه‌خروس قفقازي، مطلوبيت دارند. با اين‌حال، ساختار به‌نسبت همگن درختان با حضور پايه‌هاي قطور اوري و كمترين تعداد از خشك‌دارهاي افتاده در كف جنگل، شرايط مناسبي براي حضور اين پرنده فراهم مي‌كنند. اين اطلاعات مي­تواند در بازسازي زيستگاه سياه‌خروس قفقازي و احيا رويشگاه‌هاي مخروبه استفاده شود.

The Arasbaran Forests are the main habitat of Caucasian black grouse (Lyrurus mlokosiewiczi Taczanowski) as one of the most important endangered avian species in Iran. Quantitative analysis of the structure and composition of woodlands provides an appropriate basis for conservation programs in its habitat. This research was conducted to quantify the structural characteristics of woody communities in the Caucasian black grouse habitats in Iran. For this purpose, after determining the absence and presence regions, three one-hectare plots in each region were selected, in which all trees were inventoried. Results revealed that the greater amount of relatively large trees (DBH > 20 cm) and the vast range of tree diameter were observed in the presence area. The mean comparison showed that the mean of DBH (11.1±0.6 cm) in the bird's presence was significantly greater than that in the bird absences region (8.5±0.7 cm). The coefficient of variation of DBH, tree size diversity, tree species richness, tree height class richness, and tree heights in overstory were similar in both presence and absence areas. However, the tree and shrub heights in the understory were significantly greater in the presence area (1.5±0.06 m) compared with the absence area (1±0.02 m). Moreover, the abundance of dead trees was significantly different in those areas. In conclusion, the habitats with the relatively higher dominance of Quercus macranthera Fisch. & C.A.Mey. and the presence of dog rose (Rosa canina L.) and black currant (Ribes biebersteinii Berland.) are favorable for the black grouse. The relatively homogeneous structure with the presence of large diameter oak trees and the least amount of fallen dead trees provides suitable conditions for this species. This should be considered in the reconstruction of bird habitats and the restoration of previously manipulated habitats.