بررسي تطبيقي نظام اخلاقي و مباني اخلاق ديني از ديدگاه خواجه نصيرالدين طوسي و جلال الدين محمد دواني(1)

اخلاق نقش مهمي در به كمال رساندن انسان دارد و نفس انسان موضوع علم اخلاق است. اخلاق ديني بايد مبتني بر خاستگاه توحيدي باشد و اين نوع اخلاق نيازمند شريعت و آئين الهي است، خواجه نصير محور تمام مسائل و اساس همه خيرات را نفس مي داند. خواجه غايت علم اخلاق را سعادت ، و سعادت داراي مراتبي است كه بالاترين آن نيل به قرب الهي است و سعادت را بدني- مدني- نفساني مي داند. خواجه اخلاق را به عنوان يك دستورالعمل كاربردي در زندگي و اجتماع به كار مي برد و همه علوم را در خدمت جامعه و اصلاح خلقيات افراد جامعه بكار مي گيرد . خواجه اختيار- تربيت – ايمان- تقوي – تحصيل و اكتساب- سياست مطلوب...را از مباني اخلاق ديني دانسته در مواردي مانند اختيار- مساله حسن و قبح- مبدا افعال با دواني داراي اختلاف است ، در نظريه اخلاقي دواني انسان مدني بالطبع است و زندگي او بدون مشاركت و معاونت با همنوعانش امكان‌پذير نيست زماني كه نياز به مشاركت باشد نياز به عدالت آشكار مي شود،عدالت يا در اموري است كه ميان بنده و خداست يا در اموري است كه ميان افراد و نوع انساني است. دواني اخلاق را در برخي موارد تغيير پذيز و گاهي تغيير ناپذير مي داند در امواري مانند ذات انسان- نفس ناطقه- جامعيت دين- با خواجه داراي اشتراكاتي است ، در انديشه و آثار دواني عقل ملاك فضيلت است به گونه اي كه همه قوا مطيع و منقاد عقل باشند حتي فرد شجاع را كسي مي داند كه افعال شجاعت به مقتضاي عقل و به حكم عقل از او صادر شود، هر دو معتقدند انسان ذاتا موجودي دو بُعدي است اين دو بُعدي بودن دو گونه حركت و راه براي انسان به همراه خواهد داشت راه خير و شر. و دين داراي جامعيتي است كه همه ابعاد زندگي مادي و معنوي انسان را شامل مي شود.