روش‌هاي كنترل و مرمت آبكندها در استان‌هاي مختلف ايران

Methods of gully control and reclamation in different provinces of Iran

بخشي از طرح ملي طبقه‌بندي مورفوكليماتيك آبكندهاي ايران در پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري به مقدار توليد رسوب و اقدامات احيايي براي كاهش خسارت ناشي از گسترش آن‌ها پرداخته است. نتايج اين پژوهش، نشان داد كه آبكندهاي ايران در دو طبقه آبكندهاي كوچك (عمق كوچك‌تر از يك متر) و متوسط (عمق يك تا 10 متر) قرار دارند. به­‌طور متوسط، هر متر از آبكندهاي ايران حدود 19 مترمكعب رسوب توليد كرده است. آبكندهاي ايران عموماً در اراضي زراعي ديم و مراتع و در خاك‌هاي با بافت لوم، لوم شن و لوم رس پراكنش دارند. تخريب مراتع، تبديل اراضي مرتعي به زراعي و باغ، ساخت راه‌ها و آبگذرهاي جاده‌اي غيراصولي از مهمترين علل اصلي ايجاد و گسترش آبكندهاي ايران هستند. پژوهش حاضر نشان داد كه بالغ ‌بر 50 درصد از آبكندهاي ايران فاقد اقدامات مديريتي و احيائي بوده، به‌طوري‌ كه در برخي از استان‌ها، 90 درصد آبكندها فاقد اقدامات و در برخي ديگر، 30 تا 50 درصد هيچ‌گونه اقدام حفاظتي دريافت نكرده‌اند. در بيشتر استان­‌ها از اقدامات سازه‌اي مانند سدهاي اصلاحي خشكه­‌چين، سنگ و سيماني و توري‌سنگي استفاده‌ شده كه بيشتر با هدف كنترل رسوب بوده است. بيشتر اقدامات در آبكندهاي كوچك و تعدادي نيز در آبكندهاي متوسط صورت گرفته است. اقدامات مديريتي براي پيش‌گيري از ايجاد آبكند مخصوصاً در اراضي ديم بسيار ناچيز بوده است و توجه جدي به طراحي و ساخت آبگذرهاي جاده‌اي و راه‌هاي مناطق كوهستاني و پرشيب ضروري است. در ايران، از روش‌هاي گياهي و بلانكت و سنگريزه كمتر استفاده ‌شده است. تخريب و رهاسازي آب‌انبارهاي قديمي نيز در ايجاد و گسترش آبكندها نقش داشته است.

Some parts of “morpho-climatic classification of Iran's gullies” national project in Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, refer to the amount of produced sediments and reclamation measures for their management and the amount of damages resulting from their development. The results of this research indicate that Iran's gullies are categorized in two classes, small (<1 m) and medium gullies (1-10 m). One meter of gully has produced 19 m3 of sediment. Generally, they are distributed in rainfed lands and rangelands with loam, sandy loam and clay loam soil textures. The most important causes of gully formation and development are rangeland destruction, rangeland change to cropland and garden, and non-proper road and culvert construction. The present research showed that more than 50% of Iranian gullies had no management and reclamation measures, so that in 90% of some provinces and 30-50% in other areas, no management measures have been taken. More mechanical measures such as loose rock dams, rock and cement dams and gabions dams with the aim of sediment trapping are taken in Iran's provinces. Most measures are taken in small gullies, but just a few in medium ones. Management measures for prevention of gully formation are negligible in rainfed lands and serious attention is recommended to be paid to the design and construction of culverts and roads in mountainous and steep areas. Biological methods, blankets and rip-rap methods are used less in Iran. Demolition and abandoned old Ab-anbars had a role in have gully formation and development.