ارزيابي اثرات طرح‌هاي پخش سيلاب از ديدگاه خبرگان با كاربرد آزمون‌هاي ناپارامتريك آماري، مطالعه موردي: آبخوان آب باريك بم

Evaluating the impacts of flood spreading plans from the view point of experts using nonparametric statistical tests, case study: Ab-Barik Aquifer of Bam

تعيين اثربخشي طرح‌­هاي پخش سيلاب به‌خصوص از ديدگاه شاخص‌­هاي اقتصادي و اجتماعي موثر با توجه به گذشت يك ربع قرن از اجراي آن‌ها در كشور، نقش مهمي را در ارزيابي اين گونه طرح‌­ها ايفا مي­‌كند. در اين تحقيق، نخست اقدام به شناسايي شاخص­‌هاي مرتبط با اثرات طرح­‌هاي پخش سيلاب بر آبخوان آب ‌باريك بم و نيز رتبه‌­بندي شاخص‌­هاي تبيين كننده آن مبتني بر آزمون‌­هاي ناپارامتريك آماري از ديدگاه خبرگان شد. بدين‌منظور، شاخص­‌هايي نظير خاك، آب، پوشش گياهي، طراحي و اجراي سازه‌­ها و ... كه مرتبط با اثرات كلي طرح‌­هاي پخش سيلاب بر آبخوان و مبتني بر مطالعات كتابخانه‌­اي، پرسش از كارشناسان و نيز مراجعه به منطقه و مصاحبه حضوري با ساكنان و بهره‌برداران منطقه، شناسايي شده، در نهايت، روايي پرسش‌­نامه مبتني بر نظرات خبرگان و اعمال نظرات ايشان به تأييد نهايي رسيد. همچنين، بررسي پايايي ابزار اندازه­‌گيري با محاسبه مولفه آلفاي كرونباخ، مورد آزمون قرار گرفت. در اين تحقيق، بر اساس روش كدگذاري چند پاسخي، متغيرهاي پرسش‌­نامه از نوع متغيرهاي ترتيبي كيفي و منطبق با طيف ليكرت بوده، به‌طوري‌ كه پس از نظر‌سنجي از 30 كارشناس، اولويت‌بندي شاخص‌­ها با كاربرد آزمون­ فريدمن و نيز تعيين اثربخشي طرح، به انجام رسيد. در اين پژوهش، دامنه تغييرات مقادير ميانگين رتبه­­‌ها از 4.15 تا 22.88 متغير است. نتايج حاصل از رتبه‌بندي اهميت شاخص‌ها نشان­ داد كه شاخص "اثر طرح آبخوان­داري بر كاهش خسارت سيل به اراضي و باغات" با ميانگين رتبه 22.88 و همچنين، شاخص "اثر طرح آبخوان­داري بر بروز اختلافات و درگيري بين روستاييان" با ميانگين رتبه 4.15 به‌ترتيب بيشينه و كمينه ميانگين رتبه در اين نظرسنجي به خود اختصاص داده است. همچنين، با توجه به قرارگيري امتياز مكتسبه نهايي طرح در حدود طبقات 307.36 تا 37.68 عمليات پخش سيلاب در آبخوان آب باريك بم از اثربخشي زيادي برخوردار است. همچنين، نتايج تحقيق نشان داد كه روش‌هاي ارزيابي چند متغيره و استفاده از فرايندهاي مفهومي سامانه‌هاي پشتيباني از تصميم روشي مناسب در ارزيابي پروژه‌هاي پخش سيلاب بر آبخوان بوده، مي‌تواند تصميم‌گيران كلان را كمك كند.

Determining the effectiveness of flood spreading schemes, especially from the point of view of effective economic and social indicators, over a quarter century after their implementation in the country, plays an important role in their assessment. In this study, indicators related to the effects of flood spreading plans on Ab-Barik Aquifer of Bam were identified and then ranked based on nonparametric statistical tests from the experts' point of view. For this purpose, first the indicators related to the effects of flood spreading projects on the aquifer based on library studies, expert inquiries as well as site visits and face-to-face interviews with local residents and users were identified and finally the validity of the questionnaire based on expert opinions was identified. Finally, the validity of the questionnaire based on the experts' opinions and their comments was finally confirmed. Also, the reliability of the measuring instrument was tested by calculating Cronbach's alpha component. In this research, based on the multi-response coding method, the variables of the questionnaire were of the type of qualitative and qualitative variables consistent with the Likert scale, so at this stage, a survey was conducted from 30 experts. The range of changes in mean rank values varies from 4.15 to 22.88. The results of the ranking of indices based on Friedman test showed a significant difference in the effectiveness of the effective variables in evaluating flood spreading projects on aquifer, so that the question of “reducing the damage to flood lands and gardens” with the rank mean of 22.88 and also the question of “conflicting among the villagers in the area” with the rank mean of 4.15 have maximum and minimum priority, respectively. In addition, the results of the study indicate the high effectiveness of flood spreading schemes in the Ab-Barik Aquifer of Bam.