اثبات عقلي و نقلي حيات، علم و تسبيح نطقي موجودات در تمام مراتب هستي با تأكيد بر مرتبه ناسوت

از مسائل مهم و جنجال‌برانگيز هستي‌شناسي كه همواره محل مناقشه و بحث ميان متكلمان، فلاسفه و عرفا و حتي پژوهشگران علوم تجربي بوده، مسئله «حيات، شعور، عشق و تسبيح در تمام مراتب وجود» است كه تأثير عميق و گسترده‌اي در انديشه و رفتار آدمي دارد. در اين پژوهش كه به شيوه توصيفي‌تحليلي و بر مبناي معارف و آموزه‌هاي قرآن، احاديث، ادعيه و نيز ادله عقلي، برهاني و عرفاني اسلامي انجام شده، نشان مي‌دهيم همه هستي و مراتب آن از جمله مرتبه ناسوتي به‌ قدر استعداد و تعين وجودي خود از حيات، علم و اراده برخوردار بوده و علاوه بر اينكه به زبان استعداد و حال، تسبيح‌گوي خدا هستند، به ‌صورت قال (نطق) نيز تسبيح و تحميد حقيقي حق‌تعالي را مي‌كنند كه اين نكته، مسئله اصلي اين مقاله است. محدوده بررسيِ تسبيح موجودات، فقط موجودات غيرذي‌شعور، يعني جمادات، نباتات و حيوانات است كه در ظاهر اين‌گونه به نظر مي‌رسد كه اين سه دسته از موجودات، فاقد علم و ادراك‌اند و تسبيح قولي براي آنان ممكن نيست. رأي برگزيده در اين پژوهش به ارادي، آگاهانه و زباني‌بودن تسبيح اين موجودات (البته به زبان خاص هر موجود) اعتقاد دارد و فهم و نطق كه در آيات قرآن و روايات به آن اشاره شده، دليل بر اين مطلب گرفته مي‌شود.