ارزيابي و نقد برهان طبيعي - كلامي ايمانوئل كانت

برهان نظم در ادبيات فلسفي ايمانوئل كانت، برهان طبيعي كلامي ناميده مي‎شود. كانت نگاهي دوسويه به اين برهان دارد. قبل از دوره فلسفه نقادي، وي با استناد به علل غايي، وجود خداوند را مي‌پذيرد و اين برهان را از بهترين ادله اثبات وجود خدا مي‎داند؛ امّا در دوره ديالكتيك استعلايي‌اش به اين اعتقاد وفادار نمي‌ماند. در اين پژوهش، با روشي تحليلي انتقادي، برآن شديم به اين پرسش پاسخ دهيم: آيا مي‎توان از برهان طبيعي كلامي در برابر انتقادهاي سخت اين فيلسوف آلماني دفاع نمود؟ كانت معتقد است اين استدلال با تمسك به احساس، سعي در ساكت كردن عقل دارد؛ امّا ساختار آن فاقد ضرورت منطقي دروني است. وي با ذهني دانستن وصف نظم، و اينكه تنها خداي معمار را اثبات مي‌كند ونه خداي اديان، اين استدلال را تام نمي‌داند. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه برخي انتقادها نشأت گرفته از معرفت شناسي ايده‌آليستي كانت است و اين استدلال مي‎تواند از طريق جعل بسيط، خداي خالق اديان را بدون تكيه بر ساير براهين اثبات كند و رسالتي كه بر عهده دارد، به سرانجام رساند.