عنوان مقاله :
مطالعه الگوهاي تخريبِ نقوش برجسته سنگي در محوطه تاريخي-فرهنگي تاق بستان
عنوان به زبان ديگر :
Study on Decay Patterns of the Stone Reliefs of the Tāq-e Bostān Historical-Cultural Site
پديد آورندگان :
شكفته، عاطفه دانشگاه هنر اصفهان - دانشكده مرمت - گروه مرمت آثار تاريخي و فرهنگي , بهادري، سپهر دانشگاه هنر اصفهان , قائمي مقدم، عباسعلي دانشگاه هنر اصفهان , چاره ساز، محسن دانشگاه هنر اصفهان
كليدواژه :
نقش برجسته سنگي , محوطه تاريخي-فرهنگي , تاق‌بستان , الگوهاي تخريب , انحلال
چكيده فارسي :
محوطه تاريخي-فرهنگي تاق بستان در ديوارۀ رشته‌كوه‌هاي پرآو-بيستون قرار گرفته است. اين محوطه از دوران ساساني باقي مانده است كه شامل سه بخش اصلي از نقش برجسته‌هاي سنگي با نام‌هاي متداول تاق بزرگ، تاق كوچك و نقش اردشير دوم است. اين آثار از زمان خلق (دوره ساساني) تا كنون دائماً در معرض عوامل محيطي بوده‌اند و تخريب‌هاي رخداده در سطوح آن كمتر بررسي شده‌اند. بدين سبب در اين پژوهش با هدف بررسي الگوهاي تخريبِ نقوش برجستۀ سنگي، الگوهاي تخريب از طريق مشاهده و بررسي ميداني و به روش ماكروسكوپي شناسايي شدند. در بررسي‌هاي انجام شده معلوم گشت كه رسوبات سطحي به طور گسترده (عمدتاً در تاق بزرگ) در تناليته رنگ‌هاي روشن تا نارنجي و قهوه‌اي و حتي سياه، سطح نقوش برجسته را پوشانده‌اند، به طوري كه ظرافت‌هاي نقوش ساساني از ديد عموم مخفي مانده است.
در ضلع غربي تاق بزرگ اين رسوبات سطحي باعث مخدوش شدن بخش اعظمي از نقش برجسته‌ها (خصوصا صورت نديمان و همراهان شاه) به شكل پوسته‌هاي زمخت شده‌اند. تاق كوچك و نقش اردشير دوم، كمتر تحت‌تأثير رسوبات انحلالي قرار گرفته‌اند؛ زيرا رسوبات در تاق بزرگ عمدتاً در اثر خروج آب از كانال‌هاي طبيعيِ موجود در زير تاق نشأت گرفته و در اثر جاري شدن آب در بين نقوش، مواد معدني محلول در آن به شكل پوسته‌اي رسوب كرده‌اند. در نقش درخت زندگاني نقش فرشته و ديواره‌هاي ضلع شرقي و غربي تاق كوچك و نقش اردشير دوم اثراتي از فعاليت ميكروارگانيزم‌ها و بقاياي باكتريايي مشاهده مي‌شود. خوردگي حفره‌اي در اثر فعاليت گلسنگ در اين نواحي موجب مخدوش و ناهموار شدن سطح شده است. همچنين سيمان‌هاي مرمتي بكار رفته جهت پَركردن درزه‌هاي صخره، باعث شكل‌گيري شوره‌هايي در نواحي اطراف خود شده‌اند. بنابراين از مطالعه الگوهاي تخريب معلوم گشت كه جريان آب در بين نقش برجسته‌ها و انحلال رخ داده توسط اين جريان در كنار فعاليت ميكروارگانيزم‌ها و مداخلات نادرست پيشين، از مهم‌ترين عوامل مخدوش‌كننده سطوح نقش‌برجستۀ سنگي تاق‌بستان هستند.
چكيده لاتين :
The historical-cultural site of the Tāq-e Bostān is located in the Porav-Biston Mountain range. This area is attributed to the Sassanid era, which includes three main parts of stone reliefs so-called "the Great Arch", "the Small Arch" and "the Relief of Ardeshir II". Since its creation, this site has been constantly exposed to environmental factors and has rarely been studied in terms of decay. Therefore, this study was conducted to investigate the decay patterns of stone reliefs by field studies and macroscopic surveys. Studies have shown that the crusts (mainly in the Great Arch) have covered the surface of the reliefs in orange to brown and even gray tones. In particular, on the western side of the Great Arch, these crusts have distorted most of the reliefs. The small arch and the relief of Ardeshir II are less affected by surficial crust. The reason of crust formation on the reliefs of the Great Arch is mainly the outflow of water from the natural channels inside the rock, so that by sprinkling among the reliefs, it has caused transfer and then deposition of dissolved minerals. Some microorganisms and bacterial residues are observed in the Relief of the Tree of Life, the motifs of the angel, the walls on the east and west sides of the small arch, and the Reliefs of Ardeshir II. Due to lichen activity in these areas, the pitting pattern has caused distortion and roughness of the surface. Also, the restoration interventions such as cement used to fill the rock veins have caused the formation of effloresces and microcracks in the surrounding areas. Therefore, from the point of decay patterns, it became clear that the water flowing and the dissolution occurred by this phenomenon, along with the activity of microorganisms and previous incorrect interventions, are the most important factors of deterioration of the surfaces of reliefs of the Tāq-e Bostān.
