فياض لاهيجي و قرائتي متفاوت از نظريه صور مرتسمه ابن سينا

علم الهي به مخلوقات پيش‏از خلقت آن‏ها، يكي از پيچيده ‏ترين مباحث الهيات درباب صفات خداوند متعال محسوب مي شود كه دربارۀ آن، نظرات گوناگوني مطرح شده است. يكي از معروف‏ترين اين نظريات، نظريۀ صور مرتسمۀ ابن‏ سيناست كه در اين مقاله، قرائت محقق لاهيجي از آن را بررسي و تحليل مي كنيم. محقق لاهيجي، ابتدا قرائت مشهور ابن ‏سينا دربارۀ صور مرتسمه را پذيرفته است كه بنابر اين قول، خداوند متعال قبل ‏از آفرينش اشيا، به آن‏ها به‏ واسطۀ صور مرتسمه اي علم دارد كه قائم به ذات الهي هستند و اين علم، فعلي و از لوازم ذات است. فلاسفه و متكلمين اسلامي پس‏از بوعلي سينا بر اين نظر، انتقادات مختلفي وارد كرده اند؛ لذا محقق لاهيجي قرائتي متفاوت را دربارۀ نظريۀ صور مرتسمه به دست داده است تا از اشكالات اين نظريه رهايي يابد. به عقيدۀ وي علم اجمالي، عين علم تفصيلي است و اين تفصيل در تحليل ذهن آدمي ريشه دارد؛ وگرنه علم خداوند متعال، عين ذات وي و ازنوع واحد و بسيط است و به همين جهت، قرائت متفاوت محقق لاهيجي به نظريۀ علم اجمالي درعين علم تفصيلي ملاصدرا نزديك مي شود.