بي‌علقگي در زيبايي‌شناسي ابن‌سينا و تحليل آن با بي‌علقي در زيباي‌شناسي كانت

بي‌علقگي يا داوري آزاد در زيبايي‌شناسي به معناي لابشرط بودن يا فاقد هرگونه علاقه بودنِ احكام زيبايي‌شناسي نسبت به احكام شناختي، اخلاقي، سودمندي است. احكام زيبايي‌شناسي به نحوي ضروري صرفاً از عين، نه از تصور مفهوم، خير يا فايده‌مندي حاصل‌ مي‌شوند و بررسي آثار ابن‌سينا نشان مي‌دهد او بر استقلال يا بي‌علقگي ادراك لذت تأكيد كرده است. وي در مسئلۀ لذت به ملائمت، يعني خوشايندي اشاره كرده و آن را كمال و خير قوۀ مدركه يا فعل خاص قوۀ مدركه دانسته است. ازنظر ابن سينا لذت فقط به ‏دليل ملائمت حاصل مي‌شود و هيچ چيز ديگري اعم از گزاره‌هاي معرفتي و اخلاقي در حصول ملائمت يك قوه و به عبارتي، لذت يك قوه دخيل نيست. او ادراك زيبايي را مشروط و منوط به حصول ملائمت يا لذت دانسته است و بنابراين، داوري آزاد در ادراك لذت در زيبايي‌شناسي وي نيز وجود دارد؛ علاوه بر آن، او معتقد است زيبا فقط به خاطر زيبايي اش انتخاب مي‌شود و مورد ستايش و لذت قرار مي‌گيرد؛ نه چيز ديگر. كانت در تبيين قوۀ حكم يا زيبايي‌شناسي، بي‌علقگي يا داوري آزاد را يكي از اصول چهارگانۀ حكم به زيبايي دانسته و آن را به صورت مجزا تبيين كرده است؛ اما آنچه در اين حوزه مطرح كرده، بسيار گسترده‌تر، صريح‌تر و منسجم‌تر از چيزي است كه ابن‌سينا به آن اشاره كرده است. از اين جهت در پژوهش حاضر كوشيده ايم با استفاده از روش توصيفي تحليلي، ضمن تبيين بي‌علقگي در لذت‌شناسي و به تبع آن، زيبايي‌شناسي ابن‌سينا اين موضوع را با مفهوم بي‌علقگي در انديشۀ كانت نيز مقايسه كنيم. يافته ها نشان مي‌دهند بي‌علقگي موردنظر كانت، همان مفهومي است كه نزد ابن‌سينا وجود داشته و بنابراين مي‌توان گفت ابن‌سينا قبل از كانت به اين مطلب اشاره كرده؛ اما به دليل مطرح نشدن انديشۀ او در يك نظام زيبايي‌شناسي، به آن توجهي نشده است.