كاربست روش تحليل گفتمان انتقادي فركلاف در مناظرۀ امام صادق(ع) با عمرو بن عبيد معتزلي

عصر امام صادق(ع) صحنۀ رويارويي دگرانديشان و تضارب آراء در مسائل مختلف در حوزۀ جهان اسلام است. ايشان با جريان‌هاي فكري متعددي همچون زنادقه، معتزله و اهل رأي به مناظره پرداخته است. يكي از مناظرات با معتزله، مناظرۀ آن حضرت با عمرو بن عبيد معتزلي دربارۀ موضوع امامت است. اين مقاله با مطالعۀ موردي و با بهره‌گيري از روش تحليل گفتمان انتقادي فركلاف، به‌منزلۀ رويكرد ميان‌رشته‌اي به بررسي اين مناظره پرداخته است. ضمن آنكه اين مناظره در قالب محورهاي موضوعي دسته‌بندي شده و بر اساس بافت موقعيتي، به تحليل دلالت‌هاي سطح كاردبردشناسي و منظورشناسي پيش رفته است. تحليل مناظره گوياي آن است كه سبك بياني مناظرۀ امام(ع)، ايضاحي و از نوع اطناب است. هرچند محور اصلي گفتمان عمرو، طلب بيعت با نفس زكيه است، امام(ع) به‌جاي مخالفت با شخص با فرعي گذاشتن انديشه محوري گفتمان، مباني انديشۀ عمرو در خصوص حكومت‌داري را مورد بررسي و انتقاد قرار مي‌دهد و به شكل غيرمستقيم، صلاحيت آن‌ها را در انتخاب رهبر تخطئه مي‌كند. ايدئولوژي اصلي امام صادق(ع)، تبيين زمامداري اسلامي بر اساس آيات قرآن و سيرۀ نبوي است كه ملاك حق بودن گزينش حاكم را تعيين مي‌كند. علم به قوانين اقتصادي براي تحقق عدالت و حسن تدبير از جمله شروط لازم براي انتخاب رهبر جامعه است كه امام(ع) از عمرو پرسيده است.