نقد محتوايي روايات عبدالله بن سلام در مجمع البيان

شيوۀ طبرسي در نقل اسباب نزول به‌صورت گزارشي است، اما در مواردي با ارائۀ ملاك‌هايي از قبيل ضرورت فقهي، ظاهر آيه و تاريخ به تأييد يا ردّ پرداخته است. در عين حال نمي‌توان مسامحۀ وي در نقل برخي روايات و اسباب نزول را ناديده گرفت. وي نقل‌قول‌هاي ضعيفي همچون مدح عبدالله بن سلام، ذكر ماجراي ورقة بن نوفل را آورده است اما كمترين اظهارنظري دراين‌باره نكرده كه قاعدتاً بايد به ضعف آن‌ها اشاره مي‌كرد. عبدالله بن سلام از كساني بود كه براي جلب‌نظر عامۀ مردم جعل حديث مي‌كرد و احاديثي هم در وصف او نقل شده كه عمدتاً ضعيف الاسناد و بي‌اعتبار است. ردّ پاي اين شخص را در بخش‌هاي مختلف كتاب مجمع البيان مي‌توان رصد كرد. در اين مقاله، پس از بررسي روايات كتاب مجمع البيان، مراجعه به تفاسير و منابع مرتبط به‌شيوۀ كتابخانه‌اي و تحليل درون‌متني، در نقد روايات مخدوش اسباب نزول در مجمع البيان كه آيات را با عبدالله بن سلام مرتبط دانسته، به نكاتي چون نياوردن برخي شأن نزول‌ها توسط مفسران قبل يا بعد از طبرسي، بيان ديدگاه طبرسي به‌جاي شأن نزول، نقل مطالب به پيروي از مفسران عامه درحالي‌كه دانشمندان شيعه بدان اعتنايي نداشته‌اند؛ عدم تطابق تاريخي اسباب نزول حاوي مدح عبدالله بن سلام با زمان اسلام آوردن وي اشاره شده است. شايد هدف وي از اين نوع نقل‌قول‌ها آشنايي خواننده و مقايسۀ آن‌ها با ساير نظرات است. اين روش عالمانه، خواننده را به تفكر و انديشه فرامي‌خواند و بسيار ارزشمند است اما عدم نقد و اظهارنظر قطعي شيخ يكي از ضعف‌هاي مهم اين تفسير به شمار مي‌آيد.