بازشناسي عناصر سياسي-جغرافيايي در نوشتارهاي تاريخي فرارود (نمونه موردي: بازنمايي سرزمين در گاهان اوستا)

حوزۀ فرارود به عنوان يكي از مكان هاي استراتژيك در ايرانِ پيش از اسلام، فضاي توليد و توزيع محتواهاي سياسي و هويتي را بر عهده داشته است. در اين ميان، نوشتارهاي تاريخي و اسطوره­اي به مثابۀ خاطرۀ جمعي يك ملت، پديدآورندۀ حس تعلق سرزميني با پيش زمينه هاي   عاطفي و قدسي است. سرزمين يا قلمرو، بخشي از فضا است كه مصالحه اي ميان جنبه هاي اسطوره­اي و عقلانيكاركردي فضا ايجاد مي كند. سرزمين، از سه مؤلفه ساخته شده است: يك‌تكه زمين به‌مثابۀ ميراث مقدس، زمين ه­اي از قدرت و يك فضاي كاربردي. همچنانكه  پيداست، سرزمين ابعاد گوناگوني از زيست اجتماعي و قدرت جمعي را كنار هم مي­نهد. عناصر مادي همچون فضا و عناصر نمادين همانند هويت جمعي و عناصر سياسيجغرافيايي هويت و سرزمين، به‌مثابۀ يك نيروي برانگيزنده و عاملي آيكونوگرافيك، زمينه هاي تشكيل يك ملت با   حاكميتي اسطوره­ايتاريخي را مهيا مي كند. پديدار گشتن يك هويت مشترك با ملتي اصيل و سرزميني مقدس، ازجمله شاخص‌هايي است كه مي توان در درون نوشتارهاي اسطوره­اي ايران باستان بازكاويد. پژوهش حاضر با روش تحليل هرمنوتيكي، چگونگي بازنمايي سرزمين در گاهان را كه كهن ترين بخش اوستا به شمار مي رود، بررسي كرده است. پرسش بنيادي اين پژوهش، آن است كه مفهوم سرزمين در گاهان اوستا داراي چه نشانه هايي و چگونه بازنمايي شده است؟ نتايج اين پژوهش نشان از آن دارد كه گاهان به‌مثابۀ يك گفتمان اسطوره­اي، دو عنصر سرزمين و ملت را براي عينيت‌يافتن حاكميت در فضاي ايران، توليد كرده است. همچنين، سرزمين در «شريعت گاهاني»، بدون اشارۀ مستقيم بدان، به‌مثابۀ «اسطورۀ سرآغاز» و «تكنيك­شناسي سياست» بازنمايي شده كه نمونۀ عينيت‌يافتۀ آن، حاكميت ساسانيان است. تفاوت يافته هاي اين پژوهش با نظريۀ انديشه ي ايرانشهري در آن است كه در نظريۀ مزبور به فضا، رابطه مندي، گسست و نگرش كُل­نگرانه توجه نشده و تنها سرمشق­هاي اسطوره­اي و بازتوليد آن در زيستِ سياسي و فرهنگي ايران اهميت يافته است.