بررسي مفهوم استغناء در منطق‌الطير عطار و تأثير آموزه‌هاي كلامي بر آن

در اين مقاله ابتدا معاني مختلف استغناء در ادبيات صوفيه و سپس تعريف عطار، مبني بر استغناءِ حق بررسي شده و ريشه‌هاي كلامي اين مفهوم مورد بحث قرار گرفته كه چگونه اين مفهوم از آموزه‌هاي ابوالحسن اشعري برخاسته است و همان معني نزد اشاعره از بي‌علتي حق و موقوف نبودن حق به علت و اغراض در اشعار عطار، در قالب مفهوم استغناء ديده مي‌شود. سپس به ذكر نمونه‌هاي مشابه يا عيني اين مفهوم در ديگر آثار عرفاني چون گلشن راز شبستري، پرداخته شده است. عطار براي اولين بار به صراحت چنين مفهومي را جزئي از مقامات هفت‌گانۀ سلوك قرار داده است، با اين حال برخي، تعبير نادرستي از استغناءِ مورد نظر عطار داشته‌اند و منظور از آن را استغناءِ سالك دانسته‌اند. براي درك استغناء، ابتدا مفاهيم زمينه‌اي چون مالك الملك بودن، مشيئتِ مطلقِ حق و بي‌علّتي در كنار حكمت آن واكاوي گرديد. استغناءِ نزد عطار، استغناءِ حق است؛ چنان كه او را وجودي بي‌نياز به تصوير مي‌كشد و اين بي‌نيازي به نتايجي چون خوف از سرانجام خود و حيرت سالك از فعل الهي، كم رنگ شدن نقش رياضات و عبادات مي‌انجامد.