منازعات گفتماني در غزليات حافظ مبتني بر نظريه گفتمان لاكلا و موف

مناقشات بر سر دين‌داري يا دين‌گريزي حافظ از ديرباز ادامه داشته است. مسأله در اين مقاله اين است كه نظم گفتماني موجود در ديوان غزليات حافظ شناسايي گردد، و مشخص شود كه در اين نظم گفتماني كدام گفتمان‌ها خودي و برجسته‌سازي شده‌اند و كدام گفتمان‌ها غير خودي و به حاشيه ‌رانده شده‌اند. بدين صورت مي‌توان با روشي داده‌ بنياد و عيني از رويكرد حافظ نسبت به دين درك بهتري به دست آورد. مبناي نظري در پژوهش، نظريه گفتمان لاكلا و موف است و روش پژوهش مبتني بر مدل نشانه‌شناسي گفتماني سلطاني(۱۳۹۳) است. بر اين اساس مشخص گرديد كه نظم گفتماني موجود در ديوان حافظ شامل گفتمان‌هاي حكومتي، ديني، تصوف و طريقت رندي حافظ است. گفتمان رندي، گفتمان برجسته‌سازي شده و خودي و سه گفتمان دين‌محور ديگر گفتمان‌هاي حاشيه‌راني شده و غير خودي هستند. همراستايي گفتمان رندي حافظ با انس و عشق او به قرآن گوياي عدم تقابل اين گفتمان با ارزش‌هاي حقيقي ديني است. دال مركزي در گفتمان رندي دال رياستيزي است كه در تقابل و تنازع و با رياكاري در گفتمان‌هاي دين‌محور است.