بررسي تطبيقي «توحيد و توكّل» در رساله قشيريه با طبقات الصّوفية خواجه عبدالله انصاري

در اين مقاله اصطلاحات عرفاني «توحيد» و «توكل» در «رساله قشيريه» به شيوه تطبيقي با كتاب «طبقات الصّوفية» خواجه عبدالله انصاري مورد بررسي قرار گرفته است. خواجه عبدالله بر خلاف قشيري باب خاصي را به هيچ كدام از اين اصطلاحات اختصاص نداده است، بلكه در مجالس وعظ خود به مقتضاي كلام به پاره‌اي از مفاهيم عرفاني پرداخته است. سخنان همه صوفيان درباره توحيد نشان از اقرار آن‌ها به يگانگي خداوند است. قشيري خود نيز مستقيماً به اين موضوع صحّه مي‌گذارد و خواجه عبدالله در تعريف توحيد بر آن است كه توحيد «من» فرد در ميان نباشد و تنها سخن از «اويي» باشد و بس. قشيري و خواجه عبدالله در باب توكّل سخنان ساير صوفيان را نقل مي‌كنند. بي گمان اين دو درباره توكّل با سخنان صوفياني كه از آنان به عنوان سند استفاده مي‌كنند، هم‌رأي هستند. قشيري و خواجه عبدالله علاوه برتشريح منازل سلوك، به بيان سخنان بزرگان تصوف در اين زمينه اهتمام ورزيده‌اند.