نسبت بين آزادي فردي و رفاه اجتماعي در انديشۀ «جان استوارت ميل» و «آمارتيا سن»

يكي از مسائل اساسي در انديشه هاي سياسي و اقتصادي معاصر، چگونگي ارتباط و سازگاري ميان مسئوليت‌هاي اجتماعي و حراست از آزادي‌هاي فردي بوده ‌است و مكاتب مختلف به تبيين ديدگاه‌هاي خود در اين زمينه پرداخته اند. ديدگاه ليبراليسم اصلاح‌طلب (مدرن) از لحاظ ايجابي، توجه بيشتري را به سمت خود جلب نموده‌است. پاسخ هاي «جان استوارت ميل»، اولين ليبرال اصلاح‌طلب مؤثر بر انديشۀ رفاه و «آمارتيا كومار سن» كه از متأخرين آنهاست، بسيار مورد توجه بوده است. در اين مقاله تلاش شده تا چگونگي نسبت بين مفاهيم آزادي فردي و رفاه اجتماعي و ادلۀ مورد استناد اين دو انديشمند، مورد تحليل و واكاوي قرار گرفته، از خلال رهيافت مقايسه اي، تصوير واضح‌تري از نحوۀ چنين ارتباطي به دست آيد. نتايج حاصله نشان مي‌دهد كه نگرش اين دو متفكر در اين زمينه، با وجود تفاوت در رهيافت و روش، داراي مباني نظري و اهداف تقريباً مشابه است. نزد ميل، آزادي وسيله اي حياتي براي دستيابي فرد و اجتماع به شادكامي محسوب مي شود. ميل مي كوشد تا با رويكرد مطلوبيت‌گرايي، شادكامي بشري را ممكن سازد، در حالي كه سن با نقد مطلوبيت‌گرايي و تمركز بر رويكرد قابليتي، معتقد است كه ايجاد فرصت هاي برابر در جهت انتخابگري آزاد براي اعضاي جامعه، مهم‌ترين راه در جهت رسيدن به شادكامي فردي و اجتماعي است. با تعمق در نحوۀ استدلال ميل و سن درمي يابيم كه با مبنا قراردادن سوژۀ آگاه آزاد مدرن، هر دو متفكر معتقدند كه با محور قرار دادن آزادي هاي فردي، تحولات اجتماعي و سياسي و اقتصادي در مسير بهبود قرار خواهد گرفت و راه دستيابي به شادكامي فردي و اجتماعي هموارتر خواهد شد.