«دوره اصلاحات» در ايران: پويايي دروني يك نظام سياسي هيبريدي

مقالۀ حاضر در پي تبيين فراز و فرودهاي سياسي دوره اصلاحات (1376-1384) در ايران است. براي اين منظور از تئوري‌هاي «رژيم‌هاي هيبريدي» (مركب) براي تحليل نظام جمهوري اسلامي ايران و پويايي دروني بهره گرفته شده است. اين دسته از تئوري‌ها با نفي دوگانه دموكراسي- ديكتاتوري مي‌كوشند تا ابزار مفهومي لازم براي تحليل نظام‌هاي سياسي‌اي را فراهم آورند كه در ميانه اين گروه قرار داشته، مختصاتي منحصربه فرد و متفاوت با اين دو گونه دارند. در ادامۀ مقاله، مختصات نظام سياسي جمهوري اسلامي ايران با خصوصيات نظام‌هاي هيبريدي (مركب) مدنظر چهار تن از پژوهشگران اين حوزه تطبيق داده شده و كوشيده شده است كه از اين مختصات در تبيين فراز و فرودهاي دوران اصلاحات بهره گرفته شود. مواردي چون اهميت رقابت‌هاي سياسي، پيشينه نهادي و زمينه‌هاي زايش رژيم‌هاي هيبريدي و در نهايت پيوند اين نوع نظام‌هاي سياسي با اقتصاد رانتي از جمله مسائلي است كه براي تبيين فراز و فرودهاي اين دوره تاريخي به كار گرفته شده است. در نهايت نتيجه گرفته شده است كه مي‌توان پيشرفت‌هاي اوليه اصلاح‌طلبان و عقب نشيني‌ها و شكست نهايي آنها را نه حركتي هرچند شكست خورده در راستاي گذار به دموكراسي، كه در چارچوب ديناميسيم دروني يك نظام سياسي هيبريدي تلقي كرد.