بهره‌وري آب گندم در دو تاريخ كاشت و مديريت عرضه محور آب در شرق اصفهان

Yield and Water Productivity of Wheat for Two Planting Dates Under Supply-Oriented Water Management in The East of Isfahan

با توجه به كمبود منابع آب در كشور، مديريت تاريخ كاشت و آبياري براي توليد گندم با بهره‌وري آب زياد ضروري است. هدف اين پژوهش بررسي اثر دو تاريخ كاشت آبان ماه (PD1) و بهمن ماه (PD2) و دو رژيم آبياري سنتي (T) و تكميلي (W) بر عملكرد و بهره‌وري آب گندم (رقم پيشتاز) در شرق اصفهان (سوسارت) بود. آزمايش‌هاي مزرعه‌اي در دو فصل متوالي پاييز و زمستان در سال زراعي 1396-1395 در يك خاك لوم رسي در شرق اصفهان انجام شد. نتايج تجزيه واريانس نشان داد تاريخ كاشت نه تنها بر عملكرد گندم در هر دو مديريت سنتي و تكميلي بلكه بر بهره‌وري آب آبياري تأثير معني‌داري (0/01 > P) داشت. عملكرد در PD1 به ميزان 11/5 درصد بيش‌تر از PD2 بود، در‌حالي‌ كه بهره‌وري آب آبياري در PD1 به ميزان 9 درصد كم‌تر از PD2 بود. آبياري تكميلي در دوره خوشه‌دهي تأثير معني‌داري بر عمكرد دانه گندم داشت. انجام يك آبياري تكميلي در هر دو تاريخ كاشت موجب افزايش عملكرد شد اما بهره‌وري آب كاهش يافت. به‌طوري كه اگر هدف افزايش عملكرد باشد انجام آبياري تكميلي توصيه مي‌شود اما اگر هدف افزايش بهره‌وري آب باشد، آبياري تكميلي توصيه نمي‌شود. مقايسه تبخير و تعرق (ETc) محاسبه شده به روش فائو-پنمن-مانتيث نشان داد كه مقدار آب آبياري در تيمارهاي TPD1 و TPD2 به‌ترتيب 66/7 و 24/9 درصد بيش‌تر از نياز آبي گياه بود. بنابراين تبديل آبياري از نوع عرضه‌محور به تقاضامحور و در كنار آن انجام يك آبياري تكميلي نه تنها جلو اين تلفات را خواهد گرفت بلكه بهره‌وري آب را به‌طور قابل توجهي افزايش خواهد داد.

Regarding the scarcity of water resources in Iran, management of planting dates and irrigation is necessary for wheat production. The goal of this study was to determine the effect of two planting dates of November (PD1) and February (PD2) and two irrigation regimes: traditional (T) and supplementary (W) on wheat yield and irrigation water productivity in the east of Isfahan. Field experiments were carried out during two consecutive seasons’ autumn and winter in the crop year of 2016-2017 in a clay loam soil. The results showed that planting date significantly affected wheat yield and water productivity (P < 0.01). Yield in PD1 was 11.5% higher than PD2, while water productivity in PD1 was 9.0% lower than PD2. Supplementary irrigation in clustering period had a significant effect on wheat grain yield. Comparison of crop evapotranspiration (ETc) calculated by FAO-Penman-Monteith method with that of applied irrigation water showed that the later in TPD1 and TPD2 treatments were, respectively, 40.0 and 19.9% more than the ETc. In traditional irrigation management (T), lack of coordinations between the supplied water and the timely water requirement based on ETc led to high water losses due to deep percolation and runoff. Supplementary irrigation regime on both planting dates significantly increased yield, with no positive effect on water productivity. We concluded that due to supply-oriented water management in the east of Isfahan, farmers use irrigation water more than what is needed for wheat yield production leading to less yield and much low water productivity than the potentials realizable in the region.