بررسي قابليت تركيب پذيري عمومي و خصوصي برخي لاين هاي اينبرد آفتابگردان در رايط نرمال و تنش خشكي در منطقه اسلام آباد، كرمانشاه

مقدمه و هدف: آفتابگردان يك گياه نيمه متحمل به تنش خشكي است كه با توجه به اهميت و نقش آن در توليد روغن كشت آن رو به گسترش است. اما تنش خشكي باعث كاهش شديد عمكلرد دانه و روغن آن مي شود. لذا توليد و معرفي ارقام هيبريد مي تواند به افزايش عمكلرد كمك كند كه اولين گام در توليد دورگه هيبريد شناسايي والدين بر اساس قابليت تركيب پذيري عمومي و خصوصي آنها و همچنين تعيين نوع اثرات ژني است. مواد و روش ها: به منظور برآورد قابليت تركيب‌پذيري عمومي و خصوصي لاين هاي اينبرد آفتابگردان در شرايط نرمال و تنش خشكي، آزمايشي با استفاده از تعداد 12 هيبريد آفتابگردان حاصل تلاقي بين لاين هاي نرعقيم و تستر به همراه دو شاهد قاسم و شمس در دو آزمايش جداگانه در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو شرايط آبياري نرمال و تنش خشكي اجرا شد. يافته ها: نتايج تجزيه واريانس مركب تيمارهاي مورد بررسي در دو شرايط نرمال و تنش خشكي نشان داد كه اثر تنش خشكي بر اكثر صفات مورد بررسي در سطح يك درصد به جز تعداد دانه در طبق اثر معني‌داري دارد. اثر لاين‌ها براي ارتفاع بوته، درصد روغن و قطر طبق و اثر تسترها براي اكثر صفات به جز تعداد دانه در طبق معني‌دار گرديد كه نشان دهنده اختلاف معني دار بين تركيب پذيري عمومي لاين ها و تسترها است. همچنين لاين 1 و تستر 3 در هر دو شرايط نرمال و تنش با برخورداري از تركيب پذيري منفي و معني دار براي ارتفاع بوته والد مناسبي در جهت كاهش اين صفت در تلاقي ها محسوب مي شود. علاوه بر اين اثر متقابل لاين × تستر بر اكثر صفات به جز وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق اثر معني‌دار داشت. لاين 1 و تستر 1 در هر دو شرايط داراي بيشترين مقدار مثبت تركيب پذيري عمومي از لحاظ عملكرد دانه بودند و به عنوان والدين مطلوب براي توليد دورگ‌هاي مناسب در برنامه‌هاي اصلاحي قابل استفاده شناخته شدند، به طوري كه در شرايط نرمال هيبريد شماره 13 با عملكرد دانه 5224 كيلوگرم در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشت و در شرايط تنش هيبريد شماره 31 با ميانگين 6.3544 كيلوگرم در هكتار بالاترين عملكرد دانه را داشت. نتيجه گيري: نتايج كلي اين تحقيق نشان مي دهد كه صفات مهم عمكلرد دانه، درصد روغن و عملكرد روغن توسط اثرات غالبيت ژني كنترل مي شود كه با انجام هيبريداسيون و انتخاب صحيح والدين در برنامه هاي اصلاحي مي توان اين صفات را بهبود بخشيد.