ماه و ماهي: تحليل فرهنگي ـ روان‌شناختي سنت عارفانه و روابط عاشقانه در غزل فارسي

با اينكه روان‌شناسي مطالعه‌ عموم بشر است، دانش و الگوهاي كنوني به طرز بي‌تناسبي بر شواهدي از كشورهاي غربي و صنعتي استوارند كه تنها حدود 12 درصد از جمعيت جهان را دربر مي‌گيرند. الگوهاي تعميم‌پذيرتر نيازمند داده‌ها از سراسر دنيا خواهند بود. دانش درباره‌ ويژگي‌هاي جهاني در برابر ويژگي‌هاي خاص فرهنگي ضروري است تا سوگيري‌هاي فرهنگي در سنجش را ازبين بُرد و براي اينكه بدون تحميل امپرياليستيِ الگوهايي كه مناسب بافت غيرمعرف جهاني‌اند، پژوهش‌هاي ميان‌فرهنگي را تسهيل كرد. زبان كه يكي از عناصر فرهنگ است آينه‌ انديشه، نگرش، ساختارهاي ذهني مردم استفاده‌كننده از آن است. بازنمايي از ابعاد شخصيت و عشق از بازنمايي‌هاي مهم در زبان طبيعي هستند. زبان شعرِ عاشقانۀ فارسي نزديك‌ترين زبانِ شعري به زبان عشق الاهي دانسته شده و زبان عشق زميني براي بيان تجربيات عشق الاهي به‌كار رفته است. در اين مقاله، غزل «ماه و ماهي» از جهت فرهنگي در ارتباط با سنت ادبي كلاسيك و فرهنگ معاصر ايراني تحليل شد. بررسي حاضر نشان داد كه در اين غزل نظام زباني و نشانه‌شناسي شعر عرفاني براي بيان تجربه‌هاي عاشقانه به‌كار گرفته شده است. كاربست زبان در غزل يادشده و تحليل رابطه‌ بازتاب‌يافته در آن و توصيف‌هاي شخصيت و ساير ويژگي‌هاي معشوق، همگي توصيفي از بي‌رابطگي در ميان عاشق و معشوق است تا وجود رابطه كه اين امر تداوم سنت ادبي و فرهنگ عرفاني در دوران معاصر در جامعه‌ ايراني را نشان مي‌دهد. تحليل‌هاي اين‌چنيني در كنار پژوهش‌هاي واژگانيِ شخصيت به شناخت ساختار رواني فارسي‌زبانان كمك مي‌كند.